Το Βουλγαρικό βέτο, οι εξελίξεις στη «Βόρεια Μακεδονία» και η στάση της Ελλάδας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Με μεγάλους τίτλους καλωσόρισαν οι εφημερίδες στην Ευρώπη και στην Ελλάδα την νίκη των «παιδιών από το Χάρβαρντ» [1] δύο αμερικανοσπουδαγμένων νέων πολιτικών (ή τεχνοκρατών σύμφωνα με την νέα μόδα), που υπόσχονται να φέρουν την Βουλγαρία πιο κοντά στην Ευρώπη και να χτυπήσουν την διαφθορά. Το τοπίο είναι εξαιρετικά ρευστό και το περιβάλλον στα Βαλκάνια ασταθές. Αμέσως μετά την νίκη αυτήν γεννήθηκαν προσδοκίες από την πλευρά της Βόρειας Μακεδονίας ότι το Βουλγάρικο βέτο θα αρθεί σύντομα… Για την ώρα μάλλον φρούδες οι ελπίδες.

1) ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ;

Παρά το πολιτικό χάος που έλαβε χώρα στην Βουλγαρία φέτος το 2021 με τις συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις, αυτό καθόλου δεν απέτρεπε ακόμη και υπηρεσιακές κυβερνήσεις να θέτουν βέτο στην ενταξιακή διαδικασία της Βόρειας Μακεδονίας στην Ε.Ε. Οι αιτίες (ή οι αφορμές;) είναι αρκετές και αξιοπρόσεκτες. Η Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών θεωρεί πως τόσο η ιστορία της Βόρειας Μακεδονίας όσο και η γλώσσα (η περίφημη «Μακεδονική») έχουν Βουλγαρικές ρίζες, κάτι που απορρίπτει πλήρως η άλλη πλευρά. Οι τόνοι είναι ιδιαίτερα αυξημένοι και στις δύο χώρες για το ζήτημα αυτό: «Θεωρώ τον εαυτό μου τον μεγαλύτερο πατριώτη, γιατί η μακεδονική γλώσσα και η μακεδονική ταυτότητα δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ πριν και καθιερώθηκαν σε διεθνές επίπεδο. Σήμερα, είμαστε Μακεδόνες με μακεδονική γλώσσα…» [2] αυτά έλεγε ο Ζάεφ πριν λίγο καιρό και η ελληνική πλευρά έκανε πως δεν άκουγε, σε αντίθεση με την βουλγαρική που αντέδρασε εντόνως. Αν όμως η κατάσταση έμενε στο θέμα της γλώσσας και της ταυτότητας τότε δεν θα υπήρχε μεγάλο ζήτημα. Όμως η πόλωση είναι απίστευτα μεγαλύτερη από αυτήν που αφήνουν να εννοηθεί τα εγχώρια ΜΜΕ. Τον μήνα Οκτώβριο το Βουλγαρικό ΥΠΕΞ διαμαρτυρήθηκε όταν έμαθε ότι δύο στρατιωτικά νεκροταφεία στην Βόρεια Μακεδονία καταστράφηκαν από την κατασκευή ενός αυτοκινητόδρομου, παρά το γεγονός ότι η ανακατασκευή τους είχε εγκριθεί το 2019. Σε άλλες δηλώσεις, ενδεικτικές της πόλωσης και του χάσματος που υπάρχει στα Βαλκάνια, ο δήμαρχος του Κουμάνοβο, παλαιότερα θέατρο μαχών με «αντάρτες» του UCK το 2015, δήλωσε πως δεν θα σβήσει από τα μνημεία την επιγραφή «Βούλγαρος φασίστας»![3] Την ίδια ώρα που η Βουλγαρία ζητάει επιτακτικά τόσο την κατοχύρωση της Βουλγαρικής εθνότητας στο Σύνταγμα της Βόρειας Μακεδονίας όσο και την απαλοιφή από τα μνημεία και τα βιβλία της ιστορίας των επιγραφών «Βούλγαροι φασίστες». Οι εκρήξεις δηλώσεων και κινήσεων από πλευράς Βουλγαρίας εντείνονται τα τελευταία δύο χρόνια και παρά το γεγονός ότι τόσο κατά το παρελθόν, όσο και πιο πρόσφατα κατά την είσοδο στο ΝΑΤΟ, η Βουλγαρία δεν έθετε προσκόμματα. Μάλιστα με την γειτονική χώρα είχε υπογράψει και Συνθήκη Φιλίας το 1999 η οποία ανανεώθηκε το 2017. Όμως το 2020 η Βουλγαρία έκανε την έκπληξη και έθεσε βέτο στην είσοδο της γείτονος στην Ε.Ε[4]. Η πολιτική αυτή έχει την συναίνεση τόσο του πολιτικού συστήματος όσο και της κοινής γνώμης ενώ δύσκολα θα αλλάξει στο άμεσο μέλλον. Μάλιστα σε επίσκεψη της Επιτρόπου Διεύρυνσης της Ε.Ε με την συνοδεία του Πορτογάλου ΥΠΕΞ στην Σόφια τον Μάιο, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να βρεθεί μια λύση στο θέμα των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, η Βουλγαρική κυβέρνηση αρνήθηκε να άρει το βέτο λέγοντας χαρακτηριστικά ότι αν και υπηρεσιακή η κυβέρνηση, απολαμβάνει της στήριξης όλου του πολιτικού συστήματος. Ο (πρόσκαιρος όπως αποδείχτηκε) νικητής των προηγούμενων εκλογών (της άνοιξης) Slavi Tritonov δήλωσε προκλητικά πως: «Θα κάνουμε ό,τι είναι δυνατό για να στείλουμε τον πρώτο Βούλγαρο και την πρώτη Βουλγάρα στην NASA όπως και τον πρώτο Βορειομακεδόνα!» [5] με τον Ζάεφ να απαντάει πως το έθνος του (sic) είναι η Μακεδονία! Παρά τις πιέσεις Γαλλίας και Γερμανίας στην Σύνοδο των Δυτικών Βαλκανίων ο Βούλγαρος Πρόεδρος Rumen Radev απαίτησε να λυθεί το ζήτημα της ιστορίας πρώτα πριν άρει το βέτο της η χώρα του.

Μετά την πρόσφατη επανεκλογή του ο Πρόεδρος Radev προέβη σε σκληρές δηλώσεις διαβεβαιώνοντας πως: «Η νέα κυβέρνηση δεν θα κάνει παραχωρήσεις από εθνικές θέσεις όσον αφορά την ταυτότητα, τη βουλγαρική ιστορία και τα δικαιώματα των συμπατριωτών μας πέρα από τα σύνορα»[6] . Ακόμη και αν τα «παιδιά του Harvard» επιδιώξουν να αναθεωρήσουν το βέτο των τελευταίων δύο ετών, είναι αμφίβολη η αλλαγή πορείας αν διαφωνεί ο Πρόεδρος της χώρας και ένα μεγάλο μέρος της συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης…

2) ΜΙΑ ΠΙΘΑΝΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ…

Θα αναρωτιέστε πολλοί/ες τι συμβαίνει σε αυτήν τη χώρα και επιμένει με τέτοια ένταση στο ζήτημα της βουλγαρικής ταυτότητας της Βόρειας Μακεδονίας, της γλώσσας και του γεωγραφικού προσδιορισμού, μιας και ισχυρίζονται επιπλέον ότι η πραγματική βόρεια Μακεδονία εντοπίζεται στην σημερινή νότια Βουλγαρία[7].

Όλα αυτά όταν και οι δύο χώρες ανήκουν στο ΝΑΤΟ, επομένως τα περιθώρια άσκησης πολιτικής να μην είναι τόσο μεγάλα και ενώ το τοπίο των Βαλκανίων βράζει με την εμπλοκή της Ρωσίας, του ΝΑΤΟ και εσχάτως της Τουρκίας. Η Τουρκία μάλιστα είναι στρατηγική εταίρος τόσο της Βουλγαρίας, όσο και της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας.

Μάλιστα η συνοχή της Βουλγαρίας τίθεται υπό αμφισβήτηση υπό το φως τριών δεδομένων:

Α) του πληθυσμού της που βαίνει μειούμενος και εξαιτίας της σκληρής πολιτικής λιτότητας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Tim Judah[8] η λέξη Βουλγαρία είναι συνυφασμένη με την δημογραφική καθίζηση. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 όταν και έφευγαν μαζικά τουρκογενείς μουσουλμάνοι στην γειτονική Τουρκία, το τότε Σοσιαλιστικό καθεστώς προσπάθησε να δώσει κίνητρα σε έναν πληθυσμό που ήδη γερνούσε. Έκτοτε η δημογραφική κορύφωση ήταν τα 7.9 εκατομμύρια πληθυσμού το 1990 και έκτοτε η γειτονική χώρα βιώνει μια κατάρρευση της τάξης του 22.5% σύμφωνα με τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις, ενώ μέχρι το 2050 η μείωση θα φτάσει το 35%, ήτοι λιγότερο από 5.5 εκ πληθυσμού! Όλα αυτά εν μέσω μιας βίαιης αναδιάρθρωσης της οικονομίας της επί τουλάχιστον δύο δεκαετίες. Ακόμη και στην «αναπτυξιακή» δεκαετία του 2010-2020, η μετανάστευση αυξήθηκε δραματικά. Από τις 308.089 Βούλγαρους που ζούσαν στην Ε.Ε το 2005, ο αριθμός εκτοξεύτηκε στις 890.000 το 2019!

Β) Μιας εξαιρετικά δραστήριας τουρκικής μειονότητας. Ενώ μέχρι το 1990 οι τουρκογενείς υπήκοοι απέφευγαν την Βουλγαρία, πλέον γινόμαστε μάρτυρες μιας αντιστροφής. Αφενός τουρκογενείς ανανεώνουν το βουλγάρικο διαβατήριό τους για να έχουν καλύτερη πρόσβαση στην Ε.Ε, αφετέρου επιστρέφουν μαζικά για να ανοίξουν δικές τους επιχειρήσεις ή ως συνταξιούχοι… Παράλληλα παρεμβαίνουν μαζικά και στις εκλογές. Στην Βουλγαρία το τουρκογενές μειονοτικό κόμμα λαμβάνει σταθερά ένα 12% των ψήφων και επηρεάζει τις εξελίξεις. Ας δούμε τι έγινε πρόσφατα. Ο υπηρεσιακός Αναπληρωτής Πρωθυπουργός και Υπουργός Εσωτερικών Boyko Rashkov κατήγγειλε την Άγκυρα ότι με δικές της ενέργειες «νόθευσε» τις πρόσφατες εκλογές, μιας και μόνο σε ένα εκλογικό τμήμα αποδήμων στην Σμύρνη ψήφισαν 1500 άτομα, κάτι αντικειμενικά αδύνατο. Την ίδια στιγμή που αυτό το κόμμα μάζεψε άλλες 80.000 (!) ψήφους από τμήματα αποδήμων σε Κωνσταντινούπολη, Άγκυρα, Προύσα και Σμύρνη, ενέργεια που η Τουρκία απέρριψε με νότα διαμαρτυρίας[9]…

Γ) Ακόμη χειρότερα, η Βουλγαρία δεν διαθέτει τακτικές Ένοπλες Δυνάμεις και αυτές είναι σε κάκιστη κατάσταση δεκαετίες τώρα. Από το 1991 καταργήθηκε η υποχρεωτική θητεία, ενώ ένας αναγκαίος επανεξοπλισμός έλαβε χώρα μόλις πρόσφατα το 2018-2019[10]μετά από ένα κενό τριάντα χρόνων! Σε δηλώσεις του ο τότε Υπουργός Άμυνας δήλωσε πως επανεξετάζεται η επαναφορά τόσο της υποχρεωτικής θητείας, όσο και μιας αναδιοργάνωσης των Ενόπλων Δυνάμεων μιας και αυξάνεται τόσο ο κίνδυνος αποσταθεροποίησης των Βαλκανίων, όσο και ο εξ Ανατολών κίνδυνος με μια Τουρκία να έχει στο έδαφος της εκατομμύρια πρόσφυγες και μετανάστες έτοιμους να εισέλθουν ανά πάσα στιγμή σε βουλγαρικό έδαφος… Η κοινή γνώμη μάλιστα συντριπτικά στηρίζει τέτοιες κινήσεις ανασυγκρότησης…

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Εξηγήσαμε παραπάνω ότι η στάση της Βουλγαρίας απέναντι στην Βόρεια Μακεδονία δεν αποτελεί ένδειξη «ισχυρογνωμοσύνης», αλλά μια προσπάθεια αντεπίθεσης του Βουλγαρικού πολιτικού συστήματος σε εποχές ασταθείς. Και με έντονο τον κίνδυνο η Βουλγαρία να αποσυντεθεί υπό το βάρος μιας θνήσκουσας οικονομίας, της έλλειψης νέου κόσμου και μιας ανησυχητικής υβριδικού τύπου περικύκλωσης από την Τουρκία. Η στάση της λοιπόν απέναντι σε μια ολοένα και πιο αυθάδη γείτονα χώρα είναι το ελάχιστο δυνατό που μπορεί να κάνει αν θέλει να έχει μια νομιμοποίηση το πολιτικό της σύστημα στα μάτια των πολιτών του.

Κάτι που η Ελλάδα δεν φαίνεται να συναισθάνεται. Σε συνάντησή του με τον Έλληνα Πρωθυπουργό τον περασμένο Οκτώβριο (πριν τις κρίσιμες δημοτικές εκλογές που αποκαθήλωσαν τον Ζάεφ) ο Πρόεδρος της Βόρειας Μακεδονίας Stevo Pendarovski κατά την επίσημη επίσκεψή του στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 2021 αιτήθηκε της στήριξης του Έλληνα Πρωθυπουργού στις ενταξιακές διαδικασίες στην Ε.Ε[11] κάτι που ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεσμεύτηκε να το πράξει! Ενώ παράλληλα ο Έλληνας Πρωθυπουργός ζήτησε την συνεπή εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών[12]…

Εμείς καλή τη πίστη από την άλλη δηλώνουμε ότι στην καλύτερη των περιπτώσεων η στάση της Ελλάδας είναι ένα «δημιουργικό» ροκάνισμα του πολιτικού χρόνου. Ειδικά όμως μετά τις ραγδαίες εξελίξεις σε Βόρεια Μακεδονία και Βουλγαρία η στάση της κυβέρνησης, της αναμονής δηλαδή, αφαιρεί κρίσιμο πολιτικό έδαφος από τα πόδια μας.

Αν πάλι αναρωτιέστε γιατί παρά τα οργιώδη υπαρξιακά προβλήματά της η Βουλγαρία φαίνεται «ανένδοτη» ενώ η Ελλάδα όχι, αυτό μπορεί να αποδοθεί στην ποιότητα του πολιτικού της συστήματος, που να σημειωθεί περαιτέρω υφίσταται διαρκείς μετατοπίσεις και ανακατατάξεις ουσιαστικού χαρακτήρα τα τελευταία 12 χρόνια. Η Ελλάδα είναι μάλλον πολύ πιο εξαρτημένη από τον διεθνή παράγοντα και τις διεθνείς εξελίξεις… κάτι που δεν έχει επίπτωση σε ένα παράδοξα συμπαγές πολιτικό σύστημα.

Πηγές

[1]https://www.documentonews.gr/article/voylgaria-filoeyropaioi-filonatoikoi-kai-kata-tis-diafthoras/?fbclid=IwAR0684L3qKEhDTA3CAMWqYAh3E8eSrCGxkgjR4WMBbm57YNsDY9rSkf1sdM

[2] (Εδώ είναι Βαλκάνια…, 2021) «Εδώ είναι Βαλκάνια…», Δρόμος της Αριστεράς, φύλλο 564, σελ. 16, 06/11/21

[3] «Εδώ είναι Βαλκάνια», Δρόμος της Αριστεράς, φύλλο 562, σελ. 32, 23/10/21

[4] https://www.trtworld.com/perspectives/how-north-macedonia-s-eu-accession-process-was-derailed-51738

[5] Το ίδιο

[6] https://www.in.gr/2021/11/24/politics/o-proedros-tis-voulgarias-meta-tin-epaneklogi-tou-kamia-paraxorisi-sti-v-makedonia/?fbclid=IwAR3v2YZtRWR2P2uS4CDXkFFuYrRuVBFDG4D9aA4qswmNl-RCEMr1tLiPz3s

[7] Εννοούν μάλλον την Μακεδονία του Πιρίν.

[8] https://balkaninsight.com/2020/07/09/bulgaria-writes-new-chapter-in-long-story-of-demographic-decline

[9] «Εδώ είναι Βαλκάνια…», Δρόμος της Αριστεράς, φύλλο 567, 27/11/21

[10] https://bnr.bg/el/post/101209640/to-72-epiumei-tin-earmogi-tis-stratiotikis-iteias

[11] https://www.skai.gr/news/politics/pentarofski-zitisa-voitheia-apo-to-mitsotaki-gia-ti-voulgaria