Του Παναγιώτη Σφαέλου∗
Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι η Κίνα είναι η νέα ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη με μια μακρόπνοη στρατηγική επέκτασης σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Ο γεωπολιτικά νευραλγικός χώρος της Ευρασίας είναι το νέο πεδίο αντιπαραθέσεων καθώς η Κίνα επιδιώκει να αναβιώσει τον «Δρόμο του Μεταξιού», έναν εμπορικό δρόμο που οδηγεί στην Ευρώπη και από εκεί στον υπόλοιπο πλανήτη. Αυτό το μεγάλο και φιλόδοξο αναπτυξιακό έργο επονομαζόμενο «Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI)» ξεκίνησε το 2013 και περιλαμβάνει πάνω από χίλια έργα στην ευρύτερη περιοχή της Ευρασίας. Το σχέδιο περιλαμβάνει την ανάπτυξη υποδομών για μεταφορά προϊόντων μέσω ξηράς και θαλάσσης από την Κίνα σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Το BRI σχεδιάστηκε για την προώθηση του εμπορίου μεταξύ διαφορετικών ηπείρων και φυσικά την ανάδειξη της Κίνας σε παγκόσμια δύναμη. Άλλωστε, ο έλεγχος της Ευρασίας είναι καταλυτικός για την παγκόσμια κυριαρχία και γι’ αυτό προκαλεί γεωπολιτικό ανταγωνισμό ανάμεσα στους παγκόσμιους δρώντες.
Ο δρόμος του μεταξιού δεν είναι κάτι καινούριο, αφού δημιουργήθηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της Δυναστείας των Χαν (202 π.Χ. – 220 μ.Χ.) και ήταν ένα τεράστιο δίκτυο εμπορικών δρόμων που συνέδεε την Κίνα με την Δύση και διευκόλυνε μια άνευ προηγουμένου αύξηση των μεταφορών και του εμπορίου στην Ευρασία. Σε αυτό το σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης βρίσκεται η σύγχρονη αυτόνομη περιοχή Ουιγούρων Σιντζιάνγκ της Κίνας. Αρχαιολογικές και ανθρωπολογικές έρευνες αποκαλύπτουν ότι οι τοπικοί πληθυσμοί της Σιντζιάνγκ υπέστησαν στη συνέχεια δραματικές αλλαγές όσον αφορά τον πολιτισμό και την πολιτική και υιοθέτησαν διαφορετικούς τρόπους ζωής και οικονομικές στρατηγικές.
Η Κίνα έθεσε σε εφαρμογή την πρωτοβουλία «Belt and Road» το 2013 αφού εκείνη την εποχή η χώρα αντιμετώπιζε μια οικονομική επιβράδυνση και έπρεπε να αντιμετωπίσει την πλεονάζουσα βιομηχανική παραγωγική ικανότητα της χώρας και τις στάσιμες εξαγωγές. Η χαμηλή εγχώρια ζήτηση ήταν ανεπαρκής για να αντιμετωπίσει το υψηλό επίπεδο παραγωγής και, ως εκ τούτου, η Κίνα έπρεπε να κατακτήσει νέες αγορές σε όλο τον κόσμο. Έτσι, η Κίνα στράφηκε στην προσπάθεια αναβίωσης του δρόμου του μεταξιού, υιοθετώντας την πρωτοβουλία BRI, η οποία σχεδιάστηκε ακριβώς για να βελτιώσει το εμπόριο και την συνεργασία μεταξύ διαφορετικών περιοχών του κόσμου. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το BRI θα καταφέρει να αυξήσει τις ξένες επενδύσεις και να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης στις συμμετέχουσες χώρες. Περαιτέρω, η άρση των εμπορικών φραγμών εκτιμάται ότι θα αποφέρουν μεγάλα οφέλη στις χώρες κατά μήκος του διαδρόμου BRI. Επιπλέον, το BRI φτάνει σε περιοχές του κόσμου που είχαν περιθωριοποιηθεί από την παγκοσμιοποίηση αναπτύσσοντας δίκτυα μεταφορών και διευκολύνοντας έτσι τις συναλλαγές με αυτές τις χώρες. Για παράδειγμα, το έργο του διαδρόμου Κίνας-Πακιστάν επιχειρεί να μειώσει την απόσταση μεταξύ της Κίνας και της Μέσης Ανατολής, καθώς από τα σημερινά 12.900 χιλιόμετρα δια θαλάσσης, η απόσταση θα μειωθεί στα 3.000 χιλιόμετρα από την ξηρά κάτι που ενισχύει και την ενεργειακή ασφάλεια της Κίνας.
Ο δρόμος του μεταξιού έχει τεράστια οφέλη και για την Ευρώπη με χαρακτηριστικότερη την τεράστια επένδυση της COSCO στο λιμάνι του Πειραιά, όπου καταλήγουν τα κινεζικά προϊόντα μέσω θαλάσσης και μετά με τον σιδηρόδρομο προς την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Επίσης, η COSCO έχει επενδύσει τεράστια ποσά στο Duisburg της Γερμανίας όπου καταλήγουν οι αμαξοστοιχίες της COSCO.
Σε αυτό τον οικονομικό σχεδιασμό της Κίνας περιλαμβάνεται και η συνεργασία με την Ρωσία. Μάλιστα, οι βίαιες αναταραχές στον κοινό τους γείτονα, το Καζακστάν, έχει φέρει τις δύο χώρες ακόμη πιο κοντά. Όταν ξέσπασαν οι πρόσφατες ταραχές στο Καζακστάν, το Πεκίνο προσέφερε πλήρη υποστήριξη στον Πρόεδρο του Καζακστάν, με τον Κινέζο πρόεδρο να προσφέρει την υποστήριξή του στις προσπάθειες να καταστείλει αυτό που η Κίνα θεώρησε «έγχρωμη επανάσταση» στο Καζακστάν και υποσχέθηκε υποστήριξη για την ειρηνευτική αποστολή της Ρωσίας, ενώ ζήτησε μεγαλύτερο συντονισμό με τη Μόσχα στην Κεντρική Ασία και παγκοσμίως, καθώς οι εντάσεις μεταξύ Κρεμλίνου και Ουάσιγκτον συνεχίζουν να αυξάνονται. Μετά από τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ του Κινέζου Υπουργού Εξωτερικών Wang Yi και του Ρώσου ομολόγου του Sergei Lavrov, ο Wang είπε ότι η Κίνα καλωσορίζει την αποστολή του Ρωσίας στο Καζακστάν καθώς παίζει «θετικό ρόλο στην αποκατάσταση της σταθερότητας στο Καζακστάν».
Η Κίνα έχει επενδύσει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια στο Καζακστάν από το 2013 και μετά. Η γεωπολιτική σημασία του Καζακστάν και της ευρύτερης περιοχής για την Κίνα είχε φανεί ξεκάθαρα από το γεγονός ότι το 2013, ο Κινέζος Πρόεδρος ανακοίνωσε από το Καζακστάν το πρόγραμμα ανάπτυξης του εμπορίου και των υποδομών γνωστού ως BRI που θα συνέδεε την Ανατολική και την Κεντρική Ασία με την Ευρώπη σε μια προσπάθεια αναβίωσης του δρόμου του μεταξιού.
Είναι προφανές ότι η Ευρασία είχε και έχει μεγάλη γεωπολιτική αξία, καθώς αυτή η περιοχή είναι πλούσια σε ενεργειακούς πόρους και βρίσκεται πάνω στον δρόμο του μεταξιού και συνεπώς η Κίνα και η Ρωσία θέλουν να εκμεταλλευτούν το ευκαιρίες που παρουσιάζει αυτή η περιοχή. Η Κίνα έχει στόχο να στηρίξει οικονομικά όχι μόνο τα κράτη της Κεντρικής Ασίας αλλά και τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης ώστε να δημιουργήσει μια εμπορική γέφυρα με την Ευρώπη. Την ίδια στιγμή, η Ρωσία έχει στρατηγικό συμφέρον ασφαλείας στην Ανατολική Ευρώπη όπως δείχνει η περίπτωση στη Ουκρανίας. Αυτό ανησυχεί ιδιαίτερα τις ΗΠΑ που βλέπουν με καχυποψία την διείσδυση της Κίνας αλλά και της Ρωσίας στην Ανατολική Ευρώπη. Έτσι, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη η ανάπτυξη της «διπλής ανάσχεσης» των ΗΠΑ κατά τόσο της Κίνας όσο και κατά της Ρωσίας κάτι που ίσως βέβαια έχει αντίθετα αποτελέσματα δηλαδή να φέρει τις δυο δυνάμεις Κίνα και Ρωσία πιο κοντά τελικά.
Συμπερασματικά, ο δρόμος του μεταξιού έχει τεράστιες γεωοικονομικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι χώρες που βρίσκονται στην ευρύτερη Ευρασία θα ωφεληθούν σίγουρα από νέα έργα υποδομής και τις επενδύσεις αλλά από την άλλη μεριά θα εξαρτηθούν οικονομικά και πολιτικά από την Κίνα με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αυτό θα έχει συνέπειες και για την ΕΕ λόγω γεωγραφικής εγγύτητας με την Ευρασία αλλά και της ευρωατλαντικής της εξάρτησης. Έτσι, η ΕΕ θα βρεθεί στην «μέγγενη» του γεωπολιτικού και γεωοικονομικού ανταγωνισμού ΗΠΑ, Ρωσίας και Κίνας καθώς είναι εξαρτημένη ενεργειακά από τη Ρωσία αλλά και δεν έχει το περιθώριο να τα «χαλάσει» με την Κίνα η οποία, τα τελευταία χρόνια, έχει αναδειχθεί σε έναν τεράστιο οικονομικό εταίρο της ΕΕ.
*Ο Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος είναι Δημοσιογράφος, Νομικός και Διεθνολόγος, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Kent, Υπεύθυνος Διεθνών Σχέσεων της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων και Αντιπρόεδρος του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων – ΚΕΔΙΣΑ. Επίσης, διδάσκει Ευρωπαϊκό και Διεθνές Δίκαιο στην Ελληνική Αστυνομική Ακαδημία
