Είκοσι χρόνια μετά την μεγάλη διεύρυνση της ΕΕ του 2004, έχουμε μια νέα διεύρυνση της ΕΕ προ των πυλών προς τα Δυτικά Βαλκάνια και προς την Ανατολική Ευρώπη. Η διεύρυνση της ΕΕ είναι σημαντική ιδιαίτερα μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Η διεύρυνση στα Δυτικά Βαλκάνια έχει συναντήσει πολλά εμπόδια. Από την άλλη μεριά, η ανατολική διεύρυνση της ΕΕ αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην τωρινή συγκυρία με τον πόλεμο στην Ουκρανία να συνεχίζεται για τρίτη χρονιά. Πράγματι, ο ρώσο-ουκρανικός πόλεμος ανέδειξε τα προβλήματα ασφάλειας στην Ανατολική Ευρώπη αναζωπυρώνοντας την δέσμευση των κρατών μελών της ΕΕ στη διεύρυνση ως μια κίνηση αλληλεγγύης προς την Ουκρανία και όσες χώρες αντιμετωπίζουν την ρωσική απειλή. Οι αξιολογήσεις προόδου για την Ουκρανία και την Μολδαβία δείχνουν ότι για να αποδώσει καρπούς η ενταξιακή διαδικασία, η ΕΕ πρέπει να ακολουθήσει μια διαφορετική προσέγγιση από αυτήν που ακολούθησε στα Δυτικά Βαλκάνια όπου η διαδικασία προσχώρησης έχει ουσιαστικά παγώσει λόγω του διχασμού της ΕΕ και της αδυναμίας των υποψηφίων να εκπληρώσουν τα κριτήρια προσχώρησης. Απαιτείται λοιπόν μια προσέγγιση βασισμένη στην πολιτική δυναμική κάθε υποψήφιου κράτους.
Η Ουκρανία και η Μολδαβία υπέβαλαν αίτηση ένταξης στην ΕΕ τον Φεβρουάριο του 2022 λίγο μετά την ρωσική εισβολή. Τα πλαίσια της ενταξιακής διαπραγμάτευσης τόσο για την Ουκρανία όσο και για τη Μολδαβία εγκρίθηκαν γρήγορα, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δίνει το «πράσινο φως» προτού οι δύο χώρες εφαρμόσουν πλήρως τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Η έναρξη των ενταξιακών συνομιλιών στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα αλληλεγγύης προς την Ουκρανία και αποτελεί μια ένδειξη υποστήριξης προς τη Μολδαβία, η οποία έχει να αντιμετωπίσει τις δικές της προκλήσεις με τη Ρωσία στην περιοχή της Υπερδνειστερίας. Οι δύο υποψήφιες χώρες πρέπει να ευθυγραμμίσουν τα πρότυπα τους σε 35 τομείς πολιτικής, που σχετίζονται με την ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών, τη φορολογία, την ενέργεια το περιβάλλον, τα δικαστικά δικαιώματα και την ασφάλεια.
Η ένταξη της Ουκρανίας
Η Ουκρανία έλαβε καθεστώς υποψήφιας χώρας τον Ιούνιο του 2022 μερικούς μήνες μετά την ρωσική εισβολή. Όπως τονίζει η Νάταλι Τότσι, σύμβουλος δύο πρώην επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, «η Ουκρανία, λόγω του μεγέθους της, του γεωργικού της τομέα, του πλούτου της και, πάνω απ” όλα, επειδή είναι μια χώρα σε εμπόλεμη κατάσταση, για την ανοικοδόμηση της οποίας απαιτούνται τουλάχιστον 500 δισεκατομμύρια ευρώ». Η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ αποτελεί μια εγγύηση για το μέλλον της και την ασφάλειας της από την ρωσική απειλή.
Είναι γεγονός ότι η πρόοδος εκδημοκρατισμού της Ουκρανίας υπήρξε ασταθής. Παρά τα κέρδη που σημειώθηκαν μετά την Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004 και την Επανάσταση της Αξιοπρέπειας του 2014, η χώρα εξακολουθεί να μην ταξινομείται ως σταθερή και παγιωμένη δημοκρατία. Βεβαίως, η Ουκρανία έχει σημειώσει πρόοδο όσον αφορά την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων, απαιτούνται όμως περαιτέρω μεταρρυθμίσεις όσον αφορά το κράτος δικαίου, την αντιμετώπιση της διαφθοράς και την υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών. Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να παρέχει οφέλη στην Ουκρανία όταν σημειώνεται πρόοδος στις μεταρρυθμίσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να εκτελέσει μια λεπτή πράξη εξισορρόπησης λαμβάνοντας υπόψη τις προκλήσεις της Ουκρανίας όσον αφορά την εφαρμογή δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων όσο και το ότι η χώρα αγωνίζεται για την προστασία της εδαφικής της ακεραιότητας.
Η ένταξη της Μολδαβίας
Στην Μολδαβία, οι προκλήσεις της περιορισμένης διοικητικής ικανότητας και της διαφθοράς είναι μεγάλες ενώ η περαιτέρω πρόοδος εκδημοκρατισμού εξαρτάται από την παραμονή της τρέχουσας φιλοευρωπαϊκής κυβέρνησης στην εξουσία. Όταν η μεταρρυθμίστρια και φιλοευρωπαία Maia Sandu εξελέγη πρόεδρος το 2020, η Μολδαβία είχε βιώσει μια σημαντική συνταγματική κρίση και σχεδόν μια δεκαετία ολιγαρχικής διακυβέρνησης. Η κληρονομιά της Μολδαβίας ως πρώην σοβιετικής δημοκρατίας επέτρεψε αυτή την ολιγαρχική διακυβέρνηση καθώς και την εκτεταμένη διαφθορά. Η Μολδαβία όμως έδειξε πρόσφατα σαφή σημάδια εκδημοκρατισμού. Οι εκλογικές επιτυχίες του Κόμματος Δράσης και Αλληλεγγύης εξασφάλισαν ότι, για πρώτη φορά, ο πρόεδρος, το κοινοβούλιο και η κυβέρνηση έχουν κοινή φιλοδοξία και όραμα να εφαρμόσουν δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένης της απαραίτητης ατζέντας κατά της διαφθοράς. Ο λαός της Μολδαβίας και η σημερινή κυβέρνηση έχουν εκφράσει ξεκάθαρη προθυμία να αντιμετωπίσουν τη διάχυτη διαφθορά που εμπόδιζαν τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, αλλά παραμένουν σημαντικά προβλήματα.
Η Μολδαβία είναι μια διχασμένη χώρα ιδιαίτερα μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Στην περιοχή της Υπερδνειστερίας, στην ανατολική Μολδαβία, κυριαρχούν οι φιλορώσοι αυτονομιστές. Περίπου 2.000 Ρώσοι στρατιώτες εξακολουθούν να είναι παρόντες στην Υπερδνειστερία. Η Υπερδνειστερία – μια κυρίως ρωσόφωνη περιοχή στην αριστερή όχθη του ποταμού Δνείστερου – αποσχίστηκε από τη Μολδαβία τον Σεπτέμβριο του 1990, όταν ριζοσπάστες Μολδαβοί πολιτικοί ζήτησαν να αποσυρθεί η δημοκρατία από την πρώην Σοβιετική Ένωση και να ενοποιηθεί με τη Ρουμανία. Οι σχέσεις της Υπερδνειστερίας με την κεντρική κυβέρνηση της Μολδαβίας έκτοτε ήταν ιδιαίτερα τεταμένες. Όπως δήλωσε πρόσφατα η Πρόεδρος της Μολδαβίας, Maia Sandu, «η Μολδαβία είναι αποφασισμένη να επιδιώξει την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ακόμη και χωρίς την αναγνωρισμένη δημοκρατία της Υπερδνειστερίας, εάν η διαδικασία επίλυσης του ζητήματος καθυστερήσει υπερβολικά. Ελπίζουμε ότι θα καταφέρουμε να επιλύσουμε το πρόβλημα της Υπερδνειστερίας. Ωστόσο, αν δεν το επιτύχουμε μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, αυτό δεν σημαίνει ότι θα αναβάλουμε την ευρωπαϊκή μας ένταξη για δέκα ή είκοσι χρόνια. Αυτό δεν είναι λύση για εμάς. Θέλουμε να ενσωματωθούμε μαζί. Αν δεν το κάνουμε μαζί, θα γίνει σε δύο φάσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν απαιτεί από την Μολδαβία να επιλύσει το πρόβλημα της Υπερδνειστερίας πριν την ένταξη στην ΕΕ. Η Μολδαβία επιλέγει μόνο ειρηνικές, διπλωματικές οδούς για την επίλυση του ζητήματος». Η Μολδαβία θα διεξάγει προεδρικές εκλογές και δημοψήφισμα στις 20 Οκτωβρίου για την ένταξη στην ΕΕ. Αυτές οι πολιτικές εξελίξεις θα επηρεάσουν την ενταξιακή πορεία της χώρας, καθώς τα κόμματα της αντιπολίτευσης, που στηρίζουν στενότερους δεσμούς με τη Μόσχα, αντιτίθενται στην πολιτική της προέδρου υπέρ της ένταξης στην ΕΕ.
Συμπεράσματα
Συμπερασματικά, η προοπτική ένταξης της Ουκρανίας και της Μολδαβίας στην ΕΕ αποτελεί έναν σημαντικό σταθμό καθώς εξασφαλίζει την ασφάλεια των χωρών αυτών έναντι της Ρωσίας. Ιδιαίτερα, η διαδικασία ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ αποτελεί μια έμπρακτη υποστήριξη της ΕΕ στην Ουκρανία που δοκιμάζεται σκληρά από τον πόλεμο με την Ρωσία. Μια χώρα διαιρεμένη με την ανατολική επικράτεια της υπό ρωσική κατοχή. Η ενταξιακή διαδικασία θα βοηθήσει επίσης στις ειρηνευτικές συνομιλίες όταν υπάρξει κατάπαυση του πυρός. Η Ουκρανία θα έχει στήριξη από τη Δύση σε οικονομικό και αμυντικό επίπεδο. Η πορεία ένταξης των δύο χωρών στην ΕΕ θα είναι μακρά και δύσκολη. Είναι όμως σημαντικό να γίνουν μεταρρυθμίσεις στο κράτος δικαίου και στους δημοκρατικούς θεσμούς ως προαπαιτούμενα για την μελλοντική πλήρη ένταξη τους στην Ευρωπαϊκή Οικογένεια. Η διεύρυνση της ΕΕ θα πρέπει να συνοδευτεί και με παράλληλη εμβάθυνση των θεσμών της και την αντιμετώπιση της τρέχουσας οικονομικής κρίσης και των υψηλών πληθωριστικών πιέσεων που ασκούν ασφυκτικό βάρος στα κράτη-μέλη και τους λαούς της ΕΕ. Επιπρόσθετα δεν θα πρέπει ωστόσο να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι η ένταξη της Ουκρανίας και σε μικρότερο βαθμό της Μολδαβίας συνεπάγεται πρόσθετα βάρη για τους Ευρωπαίους φορολογούμενους καθώς η ΕΕ θα κληθεί να διαθέσει τεράστιους οικονομικούς πόρους για δύο χώρες η μία εκ των οποίων είναι καθημαγμένη από τον πόλεμο και η άλλη η φτωχότερη ίσως χώρα στην Ευρώπη.
