Γράφει ο Πάρις Θασίτης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Εισαγωγή
Στις 9-11 Ιουλίου του 2024, συγκεντρώθηκαν στην Ουάσιγκτον οι επικεφαλής κρατών και κυβερνήσεων 32 κρατών-μελών του Οργανισμού του Συμφώνου της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, καθώς και οι Πρόεδροι της Ουκρανίας, της Δημοκρατίας της Κορέας, της Ε.Ε και οι Πρωθυπουργοί της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλανδίας και της Ιαπωνίας. Λίγο ή πολύ, επρόκειτο για το σύνολο της «Δύσης», η οποία «συνεκλήθη» στην αμερικανική πρωτεύουσα και για επετειακούς λόγους-να γιορτάσει τα 75 χρόνια από την ίδρυση της Συμμαχίας[1].
Με τι ασχολήθηκε αυτή η Σύνοδος και γιατί θα μας απασχολήσει το επόμενο διάστημα; Τι ξεχώριζε σε αυτήν;
Αρχικά κάτι που συνέβαινε και στις προηγούμενες συνόδους κορυφής και αφορούσε τον στενό (και πλατύ) χαρακτήρα της Συμμαχίας: ποιους θα περιλάμβανε στους κόλπους της; Μπορούσαμε να μιλάμε για «παγκόσμιο» ΝΑΤΟ στην θέση του Βορειοατλαντικού; Ακολούθως η Σύνοδος ασχολήθηκε εκτενώς και με μια θεματική που μέχρι πρότινος αφορούσε τον ΟΗΕ, ενδεχομένως τον ΟΟΣΑ και οπωσδήποτε την Ε.Ε: η αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής. Τέλος, εντύπωση προκάλεσε ο τόνος και η σκληρή ρητορική του τελικού ανακοινωθέντος της Συνόδου.
1) Τελικό Κοινό Ανακοινωθέν του ΝΑΤΟ
Το τελικό ανακοινωθέν αρθρώνεται σε 38 σημεία-παραγράφους και ένα Παράρτημα με 5 σημεία που αφορά στην βοήθεια στην Ουκρανία[2]. Ας τα αναλύσουμε διεξοδικότερα.
Ι) Τι αναφέρει το ανακοινωθέν;
Αρχικά στην παράγραφο 1 η Συμμαχία επιβεβαιώνει τους στόχους της για την υπεράσπιση «των αρχών του διεθνούς δικαίου», της αποτροπής, της άμυνας, της συνεργασίας για την ασφάλεια και την υπεράσπιση της δημοκρατίας. Στην παράγραφο 2, η Συμμαχία καλωσορίζει την Σουηδία σαν νεότερο μέλος. Στην παράγραφο 3, η Ρωσία ορίζεται ως ο πιο άμεσος και μεγάλος κίνδυνος για το ΝΑΤΟ, ενώ η τρομοκρατία σαν ο πιο ασύμμετρος κίνδυνος παγκοσμίως. Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουμε-τονίζει η Συμμαχία- είναι διασυνδεδεμένοι μεταξύ τους και παγκόσμιοι.
Η αστάθεια στην Αφρική (παράγραφος 4) επηρεάζει την ασφάλεια του ΝΑΤΟ, ενώ η στενή στρατηγική συνεργασία Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και της Ρωσίας περιπλέκει ακόμη περισσότερο τα πράγματα, καθώς επιδιώκουν να αλλάξουν την παγκόσμια τάξη πραγμάτων που βασίζεται σε διεθνείς κανόνες[3].
Στην παράγραφο 5, τίθεται ο στόχος της περαιτέρω αύξησης των αμυντικών δαπανών των κρατών-μελών σε πάνω από 2% ετησίως[4], ενώ σημειώνουν πως οι αμυντικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 18% το 2024-την σημαντικότερη αύξηση (ετησίως) όλων των εποχών. Στο πλαίσιο αυτό, η Συμμαχία σκοπεύει να επενδύσει περαιτέρω στην κυβερνοασφάλεια (παράγραφος 9), στη χημική και πυρηνική θωράκιση.
Επιπλέον το ΝΑΤΟ, δεσμεύεται να παράσχει στην Ουκρανία άλλα 40 δις δολάρια μέσα στην επόμενη χρονιά και να εγκαθιδρύσει δυνάμεις εκπαίδευσης και παροχής βοήθειας στο ουκρανικό έδαφος. Η Συμμαχία καλωσορίζει τις μεταρρυθμίσεις που έχει κάνει η Ουκρανία στους τομείς της οικονομίας και του κράτους δικαίου, ενώ όταν οι προϋποθέσεις ένταξης εκπληρωθούν η χώρα θα λάβει πρόσκληση να ενταχθεί στους κόλπους του ΝΑΤΟ[5].
Στην παράγραφο 17, η Σύνοδος καταδικάζει την συμπεριφορά της Ρωσίας την οποία θεωρεί αποκλειστικά υπεύθυνη για τον πόλεμο, υπεύθυνη για εγκλήματα πολέμου και για τρομοκρατικές επιθέσεις στο ουκρανικό έδαφος. Επιπλέον δηλώνει ότι δεν θα αναγνωρίσει καμία προσάρτηση ουκρανικού εδάφους-ούτε καν αυτής της Κριμαίας. Στις παραγράφους 18 και 19 η Ρωσία φέρεται να είναι υπεύθυνη για κάθε υβριδική επίθεση που λαμβάνει χώρα σε κράτη-μέλη της Συμμαχίας, για αποσταθεροποίηση των πολιτικών συστημάτων των Δυτικών χωρών, της οικονομίας τους, της κυβερνοασφάλειάς τους, ενώ η Ρωσία εργαλειοποιεί την «παράτυπη» μετανάστευση στις χώρες της Δύσης[6]. Σε ό,τι αφορά πάλι τον πόλεμο, το ΝΑΤΟ επαναφέρει την ρητορική περί «Άξονα του Κακού» που είχε λανσαριστεί επί Προέδρου Μπους του Νεότερου. Πιο συγκεκριμένα κατηγορεί το Ιράν, την Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας (!) και την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, ότι διευκολύνουν (και) με στρατιωτικά και άλλα μέσα την πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.
Τέλος στις παραγράφους 33 και 34, το ΝΑΤΟ δεσμεύεται να υποστηρίξει και να επιταχύνει τις επενδύσεις σε τεχνολογίες αιχμής καθώς και στην ψηφιοποίηση, ενώ για πρώτη φορά εμβληματικό ρόλο κατέχει η ρητορική περί ενεργειακής μετάβασης και Κλιματικής Αλλαγής. Πιο συγκεκριμένα η Συμμαχία ορίζει την Κλιματική Αλλαγή ως κίνδυνο για την ασφάλειά της, ενώ ο τομέας της ενέργειας κατέχει έναν από τους σπουδαιότερους ρόλους στην δομή της συμμαχίας.
ΙΙ) Σχολιασμός: αλλαγή ύφους και πορείας;
Ναι και όχι. Αρχικά σε διακηρυκτικό επίπεδο, το ΝΑΤΟ κινήθηκε στις κατευθύνσεις που κινούνταν στην περσινή Σύνοδο του Βίλνιους, με μια κάποια παραπάνω κλιμάκωση στην επιθετική ρητορική.
Η Ρωσία κατηγορήθηκε περίπου για τα πάντα, από υβριδικούς πολέμους, μέχρι αποσταθεροποίηση της όλης Δύσης. Ακόμη και για εκστρατεία παραπλάνησης και ψευδών ειδήσεων στην Ευρώπη. Το ακόμη χειρότερο είναι η προσπάθεια της Συμμαχίας να εμπλέξει άσχετες χώρες στον πόλεμο της Ουκρανίας στον νέο «Άξονα του Κακού». Διότι καταρχάς το Ιράν αποτελεί από μόνο του στόχο των ΗΠΑ, χωρίς να χρειάζεται να στηρίζει απαραίτητα την Ρωσία[7], συν τοις άλλοις στηρίζει μια σειρά δυνάμεων στην Μέση Ανατολή που αποκαλούνται «Άξονας της Αντίστασης» και έχουν άμεση επιρροή στο Ιράκ, στην Συρία, τον Λίβανο και την Υεμένη. Η Κίνα έχει συνάψει στρατηγική σχέση με την Ρωσία πολύ πριν τον πόλεμο με την Ουκρανία, ενώ η Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας πράγματι εσχάτως υπέγραψε αμυντικό σύμφωνο με την Ρωσία. Είναι η ίδια η στενή εμπορική (και σε κάποιες περιπτώσεις και αμυντική) σχέση που έχουν οι παρακάτω χώρες με την Ρωσία, που τις βάζει στο κάδρο της επιθετικής ρητορικής του ΝΑΤΟ. Να σημειωθεί επίσης ότι για πρώτη φορά η Συμμαχία εκδίδει τέτοιο επιθετικό ανακοινωθέν κατά της Ρωσίας και των συμμάχων της-χώρες που πλέον έχουν μεγάλη διεθνή επιρροή (τουλάχιστον για την Κίνα και το Ιράν) ενώ αποτελούν μεγάλους παίχτες της παγκόσμιας οικονομίας[8] με σχέσεις με πάρα πολλές χώρες. Η αναχαίτηση τέτοιων χωρών δεν είναι μια εύκολη υπόθεση όπως γινόταν κάποτε, ενώ η συνεχιζόμενη στοχοποίηση των χωρών αυτών προκαλεί ανασφάλεια και στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη που θέλει περιβάλλον ασφαλών συναλλαγών.
2) Μετεξέλιξη του ΝΑΤΟ;
Δεν μιλάμε πλέον για Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, αλλά για «παγκόσμιο ΝΑΤΟ». Μια στρατηγική επέκτασης που δεν περιορίζεται στην αναχαίτιση της Ρωσίας ή του παλιού Ανατολικού Μπλοκ, αλλά κάθε εχθρού της «Συλλογικής Δύσης». Η Συμμαχία έχει συνάψει εταιρικές σχέσεις[9] με τις: Κολομβία[10], Δημοκρατία της Κορέας, την Ιαπωνία, την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία, το Ιράκ την Μογγολία και το Πακιστάν. Κάπως έτσι εξηγείται και η πρόσκληση της Ιαπωνίας ή της Νέας Ζηλανδίας στην Σύνοδο.
Ξεχωρίζει ο ρόλος της Ιαπωνίας[11], η οποία δια του Πρωθυπουργού Κισίντα ισχυρίστηκε πως «Η Ουκρανία του σήμερα, θα είναι η Ανατολική Ασία του αύριο». Η Ιαπωνία θα παίξει έναν στρατηγικό ρόλο μιας φιλοδυτικής συμμαχίας του Ινδο-Ειρηνικού που θα αναχαιτίσει την επιρροή της Κίνας. Αναφύονται διάφορες θεματικές: Νότια Σινική Θάλασσα, Ταϊβάν, Βόρεια Κορέα κλπ. Είναι χαρακτηριστικό πως για πρώτη φορά το ΝΑΤΟ ορίζει την Κίνα σαν αντίπαλο στα συμφέροντά του.
Μια άλλη εξέλιξη περιλαμβάνει την έμφαση που δίνεται στην στρατηγική της πράσινης μετάβασης και της Κλιματικής Αλλαγής[12]. Τι διατίθεται να κάνει μια αμυντική συμμαχία για την αναχαίτιση της Κλιματικής Αλλαγής; Μέχρις στιγμής και με βάση το Καταστατικό του ΝΑΤΟ μάλλον ελάχιστα πράγματα. Ωστόσο το ανησυχητικό που παρατηρείται είναι η ολοένα και στενότερη σύμφυση (έως και συγχώνευση) ΝΑΤΟ και Ε.Ε. Η μεν Ε.Ε βιάζεται να υιοθετήσει μια στρατηγική ευρωπαϊκής ασφάλειας (ίσως και πέρα από το ΝΑΤΟ-αυτή ήταν η επιδίωξη της Γερμανίας πριν μια δεκαετία) που θα μπορεί να υποκαθιστά το ΝΑΤΟ όταν αυτό για καταστατικούς λόγους δεν θα μπορεί να επέμβει ενεργά στην Ουκρανία. Ενώ το ΝΑΤΟ θα υιοθετεί την φρασεολογία της ατζέντας της Ε.Ε σε ό,τι αφορά την οικουμενική προβολή των «φιλελεύθερων αξιών»-ήτοι της προστασίας της γυναίκας, των μειονοτήτων και του περιβάλλοντος. Όχι με τον παλιό γνωστό τρόπο των βίαιων επεμβάσεων, αλλά με μια διάχυτη στρατηγική πολλαπλών μέσων επιβολής εξουσίας. Φοβούμαστε ότι η νέα διακήρυξη υπέρ της επιτάχυνσης της ψηφιακής μετάβασης και της πράσινης μετάβασης, καθώς και του ορισμού της Κλιματικής Αλλαγής ως «εχθρού» και κινδύνου για το ΝΑΤΟ, θα προκαλέσει ασφυξία σε μια σειρά χώρες που δεν θα θέλουν να δεσμευτούν με όλο το «πακέτο» υποχρεώσεων που συνεπάγεται η υιοθέτηση αυτή της ατζέντας.
Πολύ φοβόμαστε ότι οι νέες δεσμεύσεις που αναλαμβάνει το ΝΑΤΟ δεν απευθύνονται μόνο κατά των «εχθρικών» χωρών, αλλά και στους συνοδοιπόρους και κράτη-μέλη του. Τουτέστιν ο κλοιός θα σφίξει δραματικά περισσότερο για όλους και ιδίως για όσους δεν θέλουν να ταυτιστούν τόσο πολύ-όπως η Ουγγαρία ή ακόμη και λαοί που δυσφορούν με το κόστος της ενεργειακής μετάβασης.
Επίλογος
Ζούμε σε μια εποχή ταραχών και μειούμενων προσδοκιών. Η έμφαση στην περαιτέρω στήριξη της Ουκρανίας με 40 δις $, δείχνει πως τίποτε δεν έχει τελειώσει στο ουκρανικό μέτωπο, ενώ η αποφασιστικότητα με την οποία κινείται το ΝΑΤΟ, η πρόθεση για επέκταση της ατζέντας του[13] σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου μπορεί να οδηγήσει σε μία κλιμάκωση των γεωπολιτικών εντάσεων, ενώ το ζητούμενο είναι η αποκλιμάκωση και η παγκόσμια ασφάλεια. Να αναφέρουμε επίσης ότι δυστυχώς η Σύνοδος του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον εστίασε μάλλον υπερβολικά στην συνεχιζόμενη ενίσχυση της Ανατολικής του πτέρυγας ενώ δεν έγινα καμία μνεία για ενίσχυση της Νοτιοανατολικής του πτέρυγας έτσι ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της παράνομης μετανάστευσης και της Ισλαμιστικής τρομοκρατίας.
Σημειώσεις
[1] Η οποία ιδρύθηκε στις 4-5 Απριλίου του 1949 στην ίδια πόλη.
[2] NATO – Official text: Washington Summit Declaration issued by NATO Heads of State and Government (2024), 10-Jul.-2024
[3] Σε ποιους κανόνες δεν αναφέρεται βέβαια. Διεθνούς Δικαίου κανόνες ή αυτούς που συμφωνεί το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε; Άγνωστο…
[4] Είναι βέβαια ένα θέμα αν
[5] Να παρατηρήσουμε βεβαίως ότι για μια ακόμη φορά το ΝΑΤΟ αποφεύγει να προσκαλέσει επίσημα την Ουκρανία για να γίνει χώρα-μέλος του. Επιπλέον θέτει και σαν προϋπόθεση να συμφωνούν και όλα τα υπόλοιπα μέλη, κάτι δύσκολο καθώς αρκετές χώρες είναι από επιφυλακτικές έως και εχθρικές σε αυτήν την προοπτική: Ουγγαρία, Σλοβακία, Τουρκία σαφώς αρνητικές, ενώ η Γαλλία και Γερμανία είχαν κατά καιρούς δηλώσει ότι πρέπει πρώτα να λήξει ο πόλεμος και να διευθετηθεί η κατάσταση με την Ρωσία πριν η Ουκρανία μπει στο ΝΑΤΟ. Η κατάσταση δείχνει αν μη τι άλλο την δυσκολία του όλου εγχειρήματος.
[6] Δεν μπορούμε παρά να σχολιάσουμε την πολιτικά ορθή γλώσσα της Συμμαχίας. Εάν είναι παράτυπη η μετανάστευση λογικά δεν θα αποτελούσε και μέγα πρόβλημα, καθώς θα διαπιστώνονταν απλώς σε διαδικαστικό επίπεδο ορισμένες ελλείψεις γραφειοκρατικού χαρακτήρα. Όμως εδώ έχουμε να κάνουμε με παράνομη μετανάστευση και τέτοια εργαλειοποίηση έχει κάνει χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ όπως η Τουρκία και καμία καταδίκη σε επίπεδο ΝΑΤΟ δεν υπήρξε.
[7] Iran-Backed Houthi Rebels in Yemen Claim Drone Attack on Tel Aviv (fdd.org) Το παράδειγμα των Χούθι είναι χαρακτηριστικό.
[8] Country comparison Iran vs China 2024 | countryeconomy.com Το Ιράν είναι πλέον η 37η οικονομία στον πλανήτη με ΑΕΠ πάνω από 400 δις $ το 2023, ενώ η Κίνα είναι η 2η στον κόσμο, με έντονες τάσεις να γίνει η πρώτη
[9] NATO – Topic: Relations with partners across the globe
[10] Αν και παραμένει αμφίβολο εγχείρημα μετά την ανάδειξη ενός Προέδρου με σχέσεις με το παλιό αντάρτικο μέτωπο των FARC.
[11] Deterrence in Peacetime—Japan’s Deepening Cooperation with NATO • Stimson Center
[12] Climate Security at the 75th NATO Summit: What to Watch – The Council on Strategic Risks
[13] An External Agenda for the NATO Summit – Foreign Policy Research Institute (fpri.org)
