Του Παναγιώτη Σφαέλου∗
Οι προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ ιδιαίτερα στην γεωπολιτικά ευαίσθητη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου αλλάζουν άρδην σε μια προσπάθεια πλήρους επαναφοράς της Τουρκίας στο άρμα της Δύσης αλλά και σε μια προσπάθεια αποκλιμάκωσης της τουρκικής προκλητικότητας. Η Ανατολική Μεσόγειος έχει μετατραπεί σε πεδίο γεωπολιτικών ανταγωνισμών στον ενεργειακό κυρίως τομέα. Η εκμετάλλευση του υποθαλάσσιου πλούτου αποτελεί το «μήλον της έριδος» για τους δρώντες της περιοχής. Οι αγωγοί φυσικού αερίου μπορούν να καταστήσουν τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου ενεργειακούς κόμβους. Η ενεργειακή διασύνδεση Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας μέσω του αγωγού East Med θα άλλαζε τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι ΗΠΑ αρχικά στήριξαν την κατασκευή του αγωγού East Med ως μέσο ενεργειακής απεξάρτησης της Ευρώπης από την Ρωσία. Ωστόσο, η επιδείνωση των αμερικανικό-τουρκικών σχέσεων έχει αλλάξει τις γεωπολιτικές ισορροπίες αλλά και τις προτεραιότητες της Ουάσινγκτον.
Πράγματι, οι σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ έχουν επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα μετά την απόκτηση από την Τουρκία των ρωσικών πυραύλων S-400, με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να αποκλείσουν την Τουρκία από το πρόγραμμα των μαχητικών αεροσκαφών F-35. Η Τουρκία έχει έρθει κοντά με την Μόσχα και στον ενεργειακό τομέα με την κατασκευή του αγωγού Turkish Stream ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο από την Ρωσία στην Τουρκία και από εκεί στην Ευρώπη. Η Τουρκία είχε δυσαρεστηθεί με την προοπτική κατασκευής του αγωγού East Med που την απέκλειε από τις ενεργειακές εξελίξεις. Η Τουρκία είχε αντιταχθεί σθεναρά στο έργο, λέγοντας ότι το σχέδιο δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς την έγκριση της. Προφανώς, η Τουρκία θα δεχόταν τον αγωγό αν διερχόταν από το έδαφος της.
Η Τουρκία ήταν και είναι ένας σημαντικός εταίρος για τις ΗΠΑ λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης και οι ΗΠΑ επιθυμούν διακαώς να την επαναφέρουν στην ολοκληρωτική της προσήλωση στους στόχους του ΝΑΤΟ. Έτσι, διαρρέοντας το γνωστό non-paper, οι ΗΠΑ αποφάσισαν να σταματήσουν να στηρίζουν την κατασκευή του αγωγού East Med για οικονομικούς και περιβαλλοντικούς λογούς, ενώ ο πραγματικός λόγος είναι ότι ο αγωγός East med αποτελεί «εστία εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο», δηλαδή ενοχλεί την Τουρκία, η όποια αντιδρά επιθετικά. Στις επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας περιλαμβάνεται και το παράνομο Τούρκο-Λιβυκό μνημόνιο που εμμέσως οι ΗΠΑ ανέχονται ενώ την ίδια ώρα μας απαγορεύουν τις γεωτρήσεις στον θαλάσσιο χώρο της Κρήτης. Δηλαδή, δυο μετρά δυο σταθμά!
Σημαντικό ρόλο στην ακύρωση του East Med έπαιξε και η στάση της Τουρκίας κατά την πρόσφατη κρίση στο Καζακστάν. Ήταν το «δώρο» των ΗΠΑ στην Τουρκία όπως εύστοχα παρατηρεί ο καθηγητής γεωπολιτικής Ιωάννης Μάζης. Οι ΗΠΑ θέλουν να εκμεταλλευτούν την δυνατότητα διείσδυσης της Τουρκίας στις τουρκόφωνες περιοχές της Κεντρικής Ασίας (Καζακστάν, Τουρκμενιστάν κ.α.) ώστε να διεμβολίσουν την συνεργασία Κίνας και Ρωσίας στον λεγόμενο «δρόμο του μεταξιού». Είναι ξεκάθαρο ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική έχει αλλάξει ρότα και έχει πλέον στραφεί προς την λεγόμενη «διπλή ανάσχεση» της Κίνας και της Ρωσίας. Η Κίνα είναι η νέα ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη ενώ η Ρωσία έχει ανακάμψει δυναμικά και απειλεί την Δύση ιδιαίτερα στην Ανατολική Ευρώπη, η όποια μετατρέπεται πλέον σε πεδίο γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων ιδιαίτερα στην Ουκρανία. Ο «δρόμος του μεταξιού» που συνδέει την Κίνα με την Ρωσία στην Ευρασία είναι μια νέα απειλή για τη Δύση. Η Τουρκία μπορεί να ελέγξει εκ μέρους της Δύσης (με το αζημίωτο φυσικά) το ευρασιατικό σύμπλοκο που διεκδικούν Κίνα και Ρωσία. Άλλωστε όπως είχε πει και ο σπουδαίος πολιτικός γεωγράφος Sir Halford Mackinder, ο έλεγχος της Ευρασίας οδηγεί στον έλεγχο του πλανήτη[1].
Βεβαίως, η Τουρκία δεν είναι δεδομένος σύμμαχος ούτε της Δύσης ούτε της Ρωσίας. Ως περιφερειακή δύναμη, η Τουρκία παίζει διπλό παιχνίδι διεκδικώντας από όλους ανταλλάγματα για την στήριξη της. Εκμεταλλεύεται την Δύση σε κάθε επίπεδο, λαμβάνει χρήματα από την ΕΕ για το μεταναστευτικό που το εργαλειοποιεί κατά το δοκούν, παίζει τα παιχνίδια των ΗΠΑ ενώ την ιδία ώρα εξοπλίζεται με ρωσικά όπλα και εμφανίζεται ως προστάτης των απανταχού μουσουλμάνων.
Σε αντίθεση με την Τουρκία, η ελληνική πολιτική ηγεσία καυχιέται ότι η Ελλάδα είναι «πυλώνας σταθερότητας» στην Μεσόγειο και ευρύτερα. Όμως αυτή η σταθερή, σχεδόν προβλεπόμενη, υπακοή μας στα κελεύσματα των συμμάχων μας καθιστά την Ελλάδα ένα διεθνή δρώντα δεδομένο και εύκολα χειραγωγήσιμο. Η Τουρκία είναι το «κακό παιδί» που όμως τελικά επιβραβεύεται από τη Δύση ενώ η Ελλάδα είναι το «καλό παιδί» που όμως είναι πάντα στο περιθώριο των εξελίξεων. Αν γίνουμε όμως ένας διεθνής παίκτης αξιώσεων που διαπραγματεύεται χωρίς φόβο και λαμβάνει ανταλλάγματα για ότι δίνει, τότε θα μας υπολογίσουν και θα μας σεβαστούν οι σύμμαχοι μας αλλά και οι εχθροί μας.
Την στιγμή που η Τουρκία απειλεί την Δύση και αξιώνει την ακύρωση του αγωγού East Med, εμείς υπογραφούμε αμυντική συμφωνία με τις ΗΠΑ χωρίς να λαμβάνουμε κανένα αντάλλαγμα, ούτε καν την διαβεβαίωση προστασίας μας από την Τουρκία που μας απειλεί με πόλεμο αν δεν αποστρατιωτικοποιήσουμε τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Δηλαδή μας απαγορεύει να προστατεύουμε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα κόντρα σε κάθε έννοια διεθνούς δίκαιου. Την ιδία στιγμή, κάποιοι υποστηρίζουν να τα βρούμε με την Τουρκία και να πάμε στη Χάγη. Μα με ποια Τουρκία θα τα βρούμε; Με μια δύναμη που παραβιάζει το διεθνές δίκαιο αμφισβητώντας την Συνθήκη της Λωζάνης, που κατέχει στρατιωτικά έδαφος κράτους μέλους της ΕΕ; Που προσπαθεί να φτιάξει μουσουλμανικό τόξο στα Βαλκάνια; Η Τουρκία θέλει προφανώς ο αγωγός East Med να περνά από το έδαφος της ενώ έχει ήδη έναν άλλο αγωγό στα σκαριά με την Ρωσία. Θέλει δηλαδή να ελέγχει την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Αυτό καθιστά την ΕΕ έρμαιο στις ορέξεις της Αγκύρας που θα ελέγχει τις ενεργειακές ροές προς την Ευρώπη ανάλογα με τις επιδιώξεις της και φυσικά θα επηρεάζει τις τιμές του φυσικού αερίου.
Συμπερασματικά, θα πρέπει να πούμε ότι το non-paper δεν σημαίνει αυτόματα ακύρωση του αγωγού East Med. Άλλωστε το έργο το υπογραφούν το Ισραήλ η Ελλάδα και η Κύπρος και όχι οι ΗΠΑ ούτε η Τουρκία για να έχουν το πρώτο λόγο. Όπως είπε ο Κύπριος Πρόεδρος, θα εξετάσουμε τις οικονομοτεχνικές και περιβαλλοντικές μελέτες και θα δούμε αν το έργο, με τις όποιες διαφοροποιήσεις ή τροποποιήσεις, θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Το διεθνές δίκαιο είναι με το μέρος μας και έχουμε δικαίωμα εκμετάλλευσης του θαλασσίου πλούτου της Ανατολικής Μεσογείου, όπως έχουν και τα άλλα κράτη της περιοχής εντός της ΑΟΖ τους. Με τις κατάλληλες συμμαχίες όπως αυτή με την Γαλλία, η Ελλάδα μπορεί να προστατέψει τα κυριαρχικά της δικαιώματα αλλά και την ενεργειακή της ασφάλεια κάτι που αφορά και την ΕΕ φυσικά που δεν πρέπει να εξαρτάται ενεργειακά από την Ρωσία και πολλώ δε μάλλον από την Τουρκία.
Υποσημείωση
[1] Sir Halford Mackinder: «Όποιος ελέγχει την Ανατολική Ευρώπη, κυβερνά την Καρδιά της Γης (Ευρασία – Heartland). Όποιος ελέγχει την Καρδιά της Γης εξουσιάζει την Παγκόσμια Νήσο (Ευρώπη, Ασία, Αφρική). Όποιος εξουσιάζει την Παγκόσμια Νήσο κυβερνά τον Κόσμο».
∗Ο Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος είναι Νομικός, Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, Υπεύθυνος Διεθνών Σχέσεων της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων και Αντιπρόεδρος του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων – ΚΕΔΙΣΑ.
