ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τι γνωρίζουμε για την «Τουρκική Ιστορική Θεώρηση»; Λίγα πράγματα. Άλλωστε ο εμπνευστής της και ιδρυτής της Τουρκίας απεβίωσε το 1938. Η δε Τουρκία έχει αλλάξει προφίλ και προσανατολισμό: κοιτάει προς Ανατολάς. Πλέον μιλάμε για την περίφημη Τουρκο-Ισλαμική σύνθεση. Ήταν το 1932, όταν έλαβε χώρα το πρώτο, θεσμικά οργανωμένο, Συνέδριο Τουρκικής Ιστορίας στην Άγκυρα, υπό την Αιγίδα του Κεμάλ Ατατούρκ. Ανάμεσα στα «συμπεράσματα» του Συνεδρίου, ήταν η περίφημη αναζήτηση των τουρκικών ριζών στις ερημιές της Κεντρικής Ασίας. Οι Τούρκοι ήταν ένας αρχαίος πολιτισμός-οι πραγματικοί πρόγονοι των Χετταίων- που είχαν διδάξει σε όλους τους σύγχρονους Ευρωπαίους τις τέχνες και τις επιστήμες[1] (!). Η Τουρκία τότε κοίταζε στα δυτικά, αλλά παράλληλα έπρεπε να βρει κάτι ισχυρό, να εξοβελίσει το ενοχλητικό ισλαμικό παρελθόν. Ένας Τούρκος πέραν του Ισλάμ, με φυλετικές αναφορές και υπεριστορικά οράματα. Αυτή ήταν η κατάσταση τον Μεσοπόλεμο.
Μετά και με την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ το 1990-1991, η Τουρκία απέκτησε και άλλου τύπου ανησυχίες. Με τον Τουργκούτ Οζάλ Πρόεδρο της χώρας, η Τουρκία μιλάει για ενότητα των τουρκογενών λαών (και) στη βάση του Ισλάμ. Η Τουρκία θα μπορούσε να μετατραπεί σε μια ομοσπονδία των εθνοτήτων στη βάση του Ισλάμ, ενώ ο ρόλος των Ενόπλων Δυνάμεων θα έπρεπε να περιοριστεί. Δεν έζησε και πολύ όμως για να αποκτήσει ελπίδες το όραμά του. Σήμερα όμως, υπό την Προεδρία του Ερντογάν, έχουμε μία σύζευξη των δύο οραμάτων: ενός ρατσιστικού παντουρανισμού και μιας τουρκοισλαμικής σύνθεσης[2].
1) Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
Από την δεκαετία του 1990, η Τουρκία δραστηριοποιείται εντονότατα στην Κεντρική Ασία. Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η Τουρκία άρχισε να δραστηριοποιείται εντονότατα στις τουρκόφωνες κεντροασιατικές δημοκρατίες. Η περιοχή θεωρήθηκε (και δικαίως) πολύ σημαντική, μιας και περιέχει σημαντικότατα κοιτάσματα πετρελαίου και το 40% των παγκόσμιων κοιτασμάτων ουρανίου. Στην περιοχή συγκρούονται: Κίνα, Ρωσία, ΗΠΑ και Ιράν, με την Τουρκία να εισέρχεται δυναμικά εξυπηρετώντας από την αρχή, με «διακριτικό» τρόπο τα δυτικά συμφέροντα. Μία σουνιτική δύναμη, θα μπορούσε (χωρίς τις ακρότητες της Σαουδικής Αραβίας) να αντιμετωπίσει την επιρροή του Ιράν, που είναι δύναμη πιο εχθρική στα αμερικανική συμφέροντα. Επί της ουσίας, καλύφθηκε ένα κενό, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, σε επίπεδο κουλτούρας, πολιτισμού και πάνω απ’ όλα ταυτότητας[3]. Στα πλαίσια αυτής της «αλλαγής παραδείγματος» η Τουρκία πίεζε συστηματικά τις νέες αυτές χώρες, να υιοθετήσουν το λατινικό αλφάβητο (όπως έκανε η Τουρκία το 1928) στην θέση του κυριλλικού-μια υπόθεση που κρατάει τουλάχιστον 25 χρόνια. Παράλληλα η Τουρκία προσφέρει πολλές υποτροφίες σε Κεντροασιάτες φοιτητές και μαθητές, προκειμένου να σπουδάσουν σε τουρκικά ιδρύματα, ενώ παράλληλα χρηματοδοτεί την κατασκευή τζαμιών. Επίσης ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο δορυφόρος Tukshat «φροντίζει» για την προβολή τουρκικών σίριαλ στα τοπικά μέσα. Οι εξελίξεις αυτές δεν πέρασαν απαρατήρητες από την Ρωσία, η οποία απειλείται από όλες τις δυνάμεις: Κίνα[4], ΗΠΑ[5], Τουρκία και όπως θα δούμε και Βρετανία.
2) Ο ΑΠΟΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
I) Ο πονοκέφαλος των τουρκογενών πληθυσμών για την Ρωσία
Τρεις είναι οι περιοχές-πονοκέφαλοι που προβληματίζουν την Ρωσία: α) οι τουρκογενείς εθνότητες σε αυτόνομες και ομόσπονδες οντότητες στην Ρωσία (ευρωπαϊκή και ασιατική), β) λίγο νοτιότερα, η περιοχή της Κεντρικής Ασίας και γ) ο Άξονας Μαύρης Θάλασσας και Κασπίας.
i) Οι τουρκογενείς κοινότητες της Ρωσίας
Πρόκειται για οντότητες σε εκτεταμένες και μη, περιφέρειες της Ρωσικής Ομοσπονδίας, οι οποίες συνδέονται με την Κεντρική Ασία και την Τουρκία. Όπως: το Νταγκεστάν, το Ταταρστάν (με πρωτεύουσα το Καζάν), η Γιακουτία κα. Πηγή ανησυχίας αποτελούν αυτές οι περιοχές ήδη από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, καθώς μέσα στα επόμενα χρόνια, απαιτούσαν ανοιχτά είτε περισσότερη αυτονόμηση, είτε και απόσχιση. Ο ρόλος των παντουρανικών και ισλαμικών οργανώσεων από την Τουρκία, υπήρξε καθοριστικός τις τελευταίες δεκαετίες[6]. Ειδικά μετά το 2015 και την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους στη Συρία από την Τουρκία, η δημοκρατία του Ταταρστάν δεν έκανε καμία δήλωση καταδίκης της Τουρκίας, ούτε αποστασιοποιήθηκε από την Άγκυρα, γεγονός που προβλημάτισε.
ii) Η περιοχή της Κεντρικής Ασίας
Από το 1993, η Τουρκία δημιούργησε τον Διεθνή Οργανισμό Τουρκικής Κουλτούρας, ενώ από το 2009, ίδρυσε (με έδρα την Πόλη) το Συμβούλιο Συνεργασίας Τουρκογενών Κρατών, το οποίο επεκτείνει την συνεργασία σε μια σειρά ζητημάτων: κουλτούρας, εκπαίδευσης, τουρισμού, αθλητισμού, θρησκείας, επενδύσεων κοκ.
Η χαμένη δεκαετία του 1990 για την Ρωσία συνέβαλλε στο να αντιμετωπίζεται πολύ θετικά το στένεμα των δεσμών της Κεντρικής Ασίας με την Τουρκία. Η κλιμάκωση των σχέσεων και η ανακήρυξη του Τουρκεστάν (πόλης του Καζακστάν) σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα του Τουρκισμού το 2021, άρχισε να φοβίζει έντονα την ρωσική ηγεσία. Γενικότερα άλλο ανησυχητικό σημάδι, είναι ότι οι δεσμοί με την Τουρκία, επεκτείνονται και στον τομέα Ασφάλειας και Άμυνας, με την Τουρκία να απλώνει τα πλοκάμια της σε Κιργιστάν και Τατζικιστάν. Καθοριστικό σημείο, ήταν η νίκη του στενού σύμμαχού της, Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο με την Αρμενία, το 2020[7] ενίσχυσε την αυτοπεποίθηση της Τουρκίας σε ακραίο βαθμό, ενώ έκτοτε βάθυναν δραστικά τα πεδία συνεργασίας στον αμυντικό και τεχνικό τομέα σε όλες τις χώρες της περιοχής.
iii) Μαύρη Θάλασσα και Κασπία
Η τελευταία περιφέρεια που προκαλεί ανησυχίες είναι ο Άξονας Μαύρης Θάλασσας-Κασπίας, με την Τουρκία να φιλοδοξεί να γίνει κεντρικός κόμβος διέλευσης εμπορευμάτων και ενέργειας. Με αυτόν τον τρόπο παρακάμπονται τόσο οι αγωγοί φυσικού αερίου προς την Ρωσία (διακαής πόθος των ΗΠΑ εδώ και 20 χρόνια) όσο και οι σιδηροδρομικές οδοί προς την Ρωσία[8]. Ο Διεθνής Δια-Κασπιακός Διάδρομος (International Trans-Caspian Route) θα υποσκελίσει τον Δια-Σιβηρικό Σιδηρόδρομο.
II) Αποσταθεροποιητικές Ενέργειες
Μία πολύ σοβαρότερη πτυχή, η οποία δεν εξετάζεται στα Δυτικά ΜΜΕ, είναι η εμπλοκή της Τουρκίας στα επεισόδια και τις αναταραχές τον περασμένο Γενάρη στο Καζακστάν. Μολονότι φαίνεται πως ξεκίνησαν αυθόρμητα, οι διαμαρτυρίες εναντίον του καθεστώτος Ναζαρμπάγιεφ-Τοκάγιεφ βρέθηκαν στην μέγγενη των γεωπολιτικών επιδιώξεων των ΗΠΑ, Βρετανίας, Ισραήλ και Τουρκίας. Η Τουρκία είχε καθοριστικό ρόλο για τα logistics και την εκπαίδευση ισλαμιστών τρομοκρατών οι οποίοι διοχετεύτηκαν στις αρχές του χρόνου στο Καζακστάν από τα σύνορα του Τουρκμενιστάν και Κιργιστάν[9]. Σύμμαχος φαίνεται να είναι η διαβόητη Βρετανική μυστική υπηρεσία MI6 με τον νέο της Διευθυντή Richard Moore[10] ο οποίος από κοινού με τις ΗΠΑ, στέκεται αρωγός στις υπερφίαλες φιλοδοξίες του Ερντογάν. Μάλιστα, μετά την σταδιακή απόσυρση του Κατάρ από την στήριξη σε ισλαμιστικές και φονταμενταλιστικές ομάδες σαν την Al-Nusra ή τους Αδερφούς Μουσουλμάνους, η Τουρκία έχει αναλάβει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στήριξης του φονταμενταλιστικού Ισλάμ παγκοσμίως[11]. Εν προκειμένω, διοχέτευσε γύρω στους 20.000 τζιχαντιστές μισθοφόρους στο Καζακστάν και προετοιμαζόταν γι’ αυτό ήδη από την περασμένη χρονιά. Η επέμβαση του Οργανισμού Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), υπό την ηγεσία της Ρωσίας, απέτρεψε τόσο την βίαιη αποσταθεροποίηση της Κεντρικής Ασίας, όσο και τα αναθεωρητικά σχέδια των ΗΠΑ και της Τουρκίας, ενώ παράλληλα έστειλε και ένα μήνυμα στην Κίνα: το Καζακστάν τέθηκε (ξανά) υπό ρωσική επιρροή.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η συμμαχία Ερντογάν-Μπαχτσελί (δηλαδή πολιτικού Ισλάμ και ακραίων εθνικιστών-παντουρανιστών) είναι άκρως επικίνδυνη[12]. Εθνική ιδεολογία γίνεται πλέον το σύνθημα της «Τουρκίας από την Βοσνία έως την Κίνα». Η ανοχή αν όχι στήριξη και μερίδας της κοσμικής αντιπολίτευσης (όπως το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα-βλέπε πρόσφατες δηλώσεις Κιλιτσντάρογλου) στον μεγαλοϊδεατισμό του «Μεγάλου Τουράν» θέτει σε κίνδυνο μια ομάδα χωρών από την Ελλάδα, έως την Αρμενία, έως και τον άξονα της Κεντρικής Ασίας.
Πηγές
[1] Etienne Copaux, «Η Εφεύρεση της Ιστορίας», ΤΟΥΡΚΙΑ Ισλάμ και κρίση του Κεμαλισμού, σελ. 199-214, επιμέλεια Γιώργος Καραμπελιάς, 2001.
[2] https://politicstoday.org/the-great-turan-russia-turkey-caucasus-central-asia
[3] Σωτήρης Χαλκιάς, «Η Τουρκία στην Κεντρική Ασία», ΤΟΥΡΚΙΑ Ισλάμ και κρίση του Κεμαλισμού, σελ. 215-224, 2001
[4] Η οποία από το 2006-2007, έχει προσφέρει γενναιόδωρες χρηματοδοτήσεις σε Καζακστάν και Τουρκμενιστάν, μάλιστα κατασκευάστηκε και ένας αγωγός (ήδη λειτουργεί από το 2009) μήκους 7.000 km που μεταφέρει αέριο και πετρέλαιο στην Δυτική Κίνα. Σήμερα, η Κίνα καλύπτει το 1/3 των εισαγωγών της σε φυσικό αέριο από την Κεντρική Ασία και το 15% της συνολικής της ζήτησης, περισσότερα εδώ: https://eurasianet.org/analysis-can-central-asian-gas-exporters-rely-on-china
[5] Οι οποίες θέλουν να κατασκευάσουν αγωγούς μέσω Αζερμπαϊτζάν και Τουρκίας.
[6] https://politicstoday.org/the-great-turan-russia-turkey-caucasus-central-asia
[7] https://politicstoday.org/the-great-turan-russia-turkey-caucasus-central-asia
[8] Το ίδιο ο.π.
[9] https://thecradle.co/Article/columns/5668
[10] Πρώην Πρέσβης της Βρετανίας στην Τουρκία.
[11] https://www.globalresearch.ca/perfidious-erdogan-destroying-russia-great-turan/5767805?fbclid=IwAR12Gieq6N78LJsUsEUq_jRTIBe7jnD0hQTSLgMdkFqlvaPGWfYbcIyZTSE
[12] Το ίδιο ο.π.
