Ο Ρώσο-Ουκρανικός πόλεμος και οι κίνδυνοι ανάφλεξης στα Βαλκάνια

Γράφει ο Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος∗

Η συνέχιση του πολέμου στην Ουκρανία έχει ευρύτερες γεωπολιτικές συνέπειες ιδιαίτερα στην ευαίσθητη περιοχή των Βαλκανίων όπου διαμορφώνονται νέοι συσχετισμοί δυνάμεων. Από την έναρξη του πολέμου τον περασμένο Φεβρουάριο, η Σερβία τάχθηκε στο πλευρό της Ρωσίας καθώς είναι παραδοσιακή σύμμαχος της. Η Σερβία έχει στενή συνεργασία με τη Ρωσία στον στρατιωτικό τομέα αλλά και στον κρίσιμο τομέα της ενέργειας. Ο πόλεμος στην Ουκρανία προκαλεί έντονη ανησυχία στην Δύση ότι τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων, μπορεί να περιέλθουν στην επιρροή της Ρωσίας ή της Κίνας. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ προσπαθεί να επιταχύνει την ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ αλλά αυτή η διαδικασία δεν είναι τόσο εύκολη και έχει μεγάλα αγκάθια για να ολοκληρωθεί καθώς οι περισσότερες χώρες εξ’ αυτών δεν είναι έτοιμες να ενταχθούν στην ΕΕ ενώ η μη αναγνώριση του Κοσσόβου ως ανεξάρτητης κρατικής οντότητας δημιουργεί μεγάλες τριβές στην ευρύτερη περιοχή.

Για να κατανοήσουμε περισσότερο την κατάσταση, η ειρήνη στα Βαλκάνια είναι επισφαλής καθώς υπάρχουν ετερόκλητοι πληθυσμοί, διαφορετικές εθνότητες και θρησκείες. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε στο Σεράγεβο ενώ την δεκαετία του 1990 σφράγισε ένας αιματηρός πόλεμος ανάμεσα στις εθνότητες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας το 1991 και τέλος του πολέμου που ακολούθησε το 1999, οι διευθετήσεις που έγιναν δεν αποτελούν εγγύηση σταθερότητας για το μέλλον. Όπως η ανεξαρτησία της Ουκρανίας δεν διασφαλίστηκε μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ, με τα σημερινά αποτελέσματα, έτσι και η ειρήνη που υπάρχει στο έδαφος της πρώην Γιουγκοσλαβίας είναι εύθραυστη και ανά πάσα στιγμή μπορεί να υπάρξει ανάφλεξη.

Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έχει λειτουργικά προβλήματα λόγω του περίπλοκου ομοσπονδιακού μοντέλου που προέκυψε από τη Συνθήκη του Dayton (1995). Η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας πιέζει για μεγαλύτερη αυτονομία ίσως και μελλοντική ένωση με τη Σερβία, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο τη συνοχή της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Η ανεξαρτησία του Κοσσόβου αποτελεί εστία προβλημάτων και συγκρούσεων. Η Δύση πιέζει για την διεθνή αναγνώριση  του Κοσσόβου ώστε να ανοίξει ο δρόμος για την ένταξη του στους ευρωατλαντικούς θεσμούς. Βέβαια, είναι γεγονός ότι ένα τέτοιο κράτος δεν θα είναι βιώσιμο καθώς δεν έχει εσωτερική συνοχή ούτε ιστορική συνέχεια. Εξάλλου, η περιοχή του Κοσσόβου έχει μεγάλη ιστορική σημασία για την Σερβία καθώς εκεί έγινε η πρώτη μάχη των Σέρβων με τους  Οθωμανούς το 1389. Η Σερβία δύσκολα θα αποδεχθεί ένα τέτοιο κράτος στα νότια σύνορα της και η Δύση πρέπει να τα αντιληφθεί αυτό.

Μετά το θάνατο το Τίτο το 1980, το αίτημα των Αλβανών του Κοσσόβου να γίνει η περιοχή μια ομοσπονδιακή δημοκρατία εντός της Γιουγκοσλαβίας και να μην αποτελεί πλέον επαρχία της Σερβίας, πυροδότησε μια εθνικιστική έξαρση από την πλευρά των Σέρβων και συνέβαλε στην άνοδο του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στην εξουσία, ο οποίος είχε δεσμευτεί να αναχαιτίσει το κίνημα των αυτονομιστών. Μετά την πτώση του, ωστόσο, ενισχύθηκε περαιτέρω η απαίτηση για πλήρη ανεξαρτησία του Κοσσόβου.

Το 1998 ξέσπασε πόλεμος, στον οποίο σκοτώθηκαν περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι. Οι εχθροπραξίες έληξαν το 1999 με τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ που ανάγκασαν τα σερβικά στρατεύματα να αποσυρθούν από το Κόσσοβο, μαζί με περίπου 200.000 Σέρβους πολίτες. Από το 1999, εδρεύει στο Κόσσοβο η Νατοϊκή αποστολή KFOR, η οποία έχει επιφορτιστεί με την εγγύηση της ασφάλειας σε όλο το Κόσσοβο από το 1999, μετά από έναν πόλεμο που έληξε την ίδια χρονιά. Η αποστολή περιλαμβάνει σχεδόν 3.800 στρατιώτες από περισσότερες από δώδεκα χώρες.

Το Κόσσοβο ανεξαρτητοποιήθηκε από τη Σερβία το 2008. Η Σερβία, ωστόσο, εξακολουθεί να το θεωρεί αναπόσπαστο κομμάτι των εδαφών της και απορρίπτει τις κατηγορίες ότι υποκινεί εντάσεις εντός των συνόρων του Κοσσόβου, κατηγορώντας μάλιστα την Πρίστινα για καταπάτηση των δικαιωμάτων της σερβικής μειονότητας. Οι Σέρβοι του Κοσσόβου δεν αναγνωρίζουν την κυβέρνηση της Πρίστινα ούτε τους κρατικούς θεσμούς, ενώ επιτίθενται συχνά σε αστυνομικούς όταν επιχειρούν να προβούν σε συλλήψεις.

Η Σερβία έχει επανειλημμένως δηλώσει πως δεν πρόκειται να αναγνωρίσει την απόσχιση του Κοσσόβου, θέση την οποία υποστηρίζουν η Ρωσία, η Κίνα, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ισπανία, η Σλοβακία και η Ρουμανία. Ιδιαίτερα, η θέση της Ελλάδας είναι διπλωματικά λεπτή καθώς αφενός πιέζεται από τη Δύση για να το αναγνωρίσει και αφετέρου μια αναγνώριση του Κοσσόβου από την χώρα μας θα μας φέρει σε σύγκρουση με τους παραδοσιακούς μας συμμάχους Σέρβους. Ένα άλλο θέμα που πρέπει να απασχολεί τη χώρα μας είναι και η Τουρκική επιρροή που ασκεί στους μουσουλμάνους των Δυτικών Βαλκανίων και πρέπει να έχουμε σύμμαχους στην περιοχή.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δημιουργεί πολλά προβλήματα στα Βαλκάνια καθώς η Δύση ανησυχεί για την συνεχιζόμενη ρωσική διείσδυση στην περιοχή. Η ενεργειακή εξάρτηση τα Σερβίας από την Ρωσία είναι μεγάλη και τα συμφέροντα τους συγκλίνουν. Μια πιθανή αναγνώριση του Κοσσόβου θα είναι κόκκινο πανί για την Ρωσία, η οποία θα σπεύσει στο πλευρό της Σερβίας με αποτέλεσμα την σύγκρουση.

Η πίεση της Δύσης για αναγνώριση του Κοσσόβου θα έχει αρνητικές συνέπειες για την περιοχή και θα αυξήσει την ένταση. Παράλληλα, το Κόσσοβο ζητά ενίσχυση των Νατοϊκών δυνάμεων στο έδαφος του. Όπως τόνισε ο Πρωθυπουργός του Κοσσόβου Άλμπιν Κούρτι στην γερμανική εφημερίδα Die Welt.: «Μια σημαντική αύξηση των στρατιωτών του ΝΑΤΟ και του στρατιωτικού εξοπλισμού στη χώρα μας θα βελτιώσει την ασφάλεια και την ειρήνη στο Κόσσοβο και σε ολόκληρη την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων«. Μια τέτοια ενίσχυση του ΝΑΤΟ στην περιοχή θα δημιουργήσει θέματα για την Σερβία. Μάλιστα, ο Aleksandar Vulin, διοικητής της Υπηρεσίας Πληροφοριών Ασφαλείας της Σερβίας έχει δηλώσει πως εάν το Κόσοβο ενταχθεί στο ΝΑΤΟ μελλοντικά, αυτό θα είναι «μία πρόκληση σε βάρος της Σερβίας». Μια τέτοια πρόκληση θα εκμεταλλευτεί φυσικά και η Ρωσία για να διεισδύσει ακόμα περισσότερο στα Βαλκάνια και να ελέγξει την περιοχή. Γεγονός πάντως είναι ότι αν δεν υπάρξει σύντομα μια συμφωνία ανάμεσα στη Σερβία και το Κόσσοβο, η Σερβία δεν θα μπορέσει να ενταχθεί στην ΕΕ και θα έχει προστριβές και εντάσεις με τους γείτονες της.

Συνολικά, η συνεχιζόμενη κρίση στην Ουκρανία έχει αρνητικές επιπτώσεις για την ασφάλεια στα Δυτικά Βαλκάνια καθώς η Ευρωπαϊκή προοπτική των χωρών αυτών περνά μέσα από την επίλυση του προβλήματος του Κοσσόβου αλλά και των μεταξύ τους διαφορών εν γένει. Η ύπαρξη ετερόκλητων εθνοτήτων στο Κόσσοβο αλλά και στη Βοσνία δημιουργεί ανασφάλεια για το μέλλον και γι’αυτο φέρει μεγάλη ευθύνη και η Δύση καθώς ενίσχυσε την αυτοδιάθεση εθνοτήτων στην πρώην Γιουγκοσλαβία με αποτέλεσμα την αύξηση του εθνικισμού. Η ύπαρξη μη λειτουργικών λύσεων όπως έγινε στην Βοσνία θα ενέχει πάντα τον σπόρο της διαίρεσης και της σύγκρουσης. Η ειρηνική επίλυση των διαφορών είναι μονόδρομος για το καλό όλων των λαών της πολύπαθης Χερσονήσου του Αίμου.