Γράφει ο Πάρις Θασίτης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Εισαγωγή
Στις 11 και 12 Ιουλίου συναντώνται στο Βίλνιους της Λιθουανίας οι ηγέτες κρατών και κυβερνήσεων των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, προκειμένου να χειριστούν τις εξής προκλήσεις: α) Αποτροπή και Άμυνα, β) Συλλογική Ασφάλεια και το Άρθρο 5 της Ιδρυτικής Συνθήκης του ΝΑΤΟ, γ) την στρατιωτική παρουσία της Συμμαχίας στην Ανατολική Ευρώπη, δ) την δράση του ΝΑΤΟ στο Διάστημα, τη Θάλασσα και τους Αιθέρες[1].
Ωστόσο η πραγματική ατζέντα της Συνόδου-αυτή που θα απασχολήσει σοβαρότερα τους συμμετέχοντες-περιλαμβάνει την θεματική της εισόδου της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ[2] καθώς και αυτή της διεύρυνσης της Συμμαχίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Περαιτέρω την Συμμαχία την απασχολεί η ανάπτυξη και επέκταση των στρατιωτικών δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώπη, με στόχο την καλύτερη θωράκιση έναντι της ρωσικής απειλής.
Η Ουκρανία και το ΝΑΤΟ: Μία περίπλοκη σχέση
Σχεδόν αμέσως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης στα 1991-1992, έγινε φανερό πως η Ουκρανία θα αποτελούσε το μήλον της έριδος μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Στις 22 και 23 Φεβρουαρίου του 1992, πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στο Κίεβο ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Μάνφρεντ Βέρνερ, κίνηση που ανταπέδωσε το ίδιο καλοκαίρι σε επίσκεψή του στις Βρυξέλλες ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Λεονίντ Κραβτσούκ όταν και βρέθηκε στην έδρα του ΝΑΤΟ. Η Ουκρανία ήταν η πρώτη χώρα του πρώην Ανατολικού Μπλοκ που εντάχθηκε στην Συμμαχία για την Ειρήνη το 1994[3]-μια πρωτοβουλία συνεργασίας του ΝΑΤΟ που προωθείται για τις χώρες εκείνες που δεν ενδιαφέρονται να μπουν στην Συμμαχία άμεσα ή είναι στο στάδιο των συνομιλιών. Όλα αυτά και ενώ η Διακήρυξη Ανεξαρτησίας της χώρας-του 1990 στα πλαίσια της ΕΣΣΔ- επισήμανε ότι ο στόχος της (νέας) ανεξάρτητης Ουκρανίας θα ήταν η συμβολή στην ειρήνη και η ουδετερότητα. Στόχος που συμπεριλαμβάνονταν και στο Σύνταγμα που ψηφίστηκε το 1996[4]. Η χώρα κινήθηκε αντιφατικά. Από την μια μεριά επί χρόνια διακήρυττε την ειρήνη σε όλους τους τόνους στα επίσημα πολιτειακά της κείμενα, από την άλλη έχτιζε με γρήγορους ρυθμούς την προοπτική εμβάθυνσης της συνεργασίας με την Δύση.
Η Ουκρανία του Λεονίντ Κούτσμα έστειλε στρατεύματα στο Ιράκ σαν κίνηση καλής θέλησης[5], ενώ τον Απρίλιο του 2004 η Ράντα (το εθνικό κοινοβούλιο της Ουκρανίας) έδωσε την άδεια στο ΝΑΤΟ για ανάπτυξη στρατευμάτων στο έδαφος της χώρας… Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς ο Πρόεδρος Κούτσμα, διαβεβαίωνε ότι δεν αποτελούσε στόχο της χώρας η ένταξη στο ΝΑΤΟ, αλλά η ενίσχυση της συνεργασίας με στόχο την σταθερότητα[6].
Το αίτημα εισόδου στο ΝΑΤΟ ισορροπούσε επικίνδυνα, αναλόγως του τι κυβέρνηση ήταν στην εξουσία: αν ήταν φιλοδυτική, τότε ο στόχος της ένταξης διατυπωνόταν έντονα και με θέρμη, αν ήταν πιο ουδέτερη ή φιλορωσική τότε οι αναφορές αποφεύγονταν. Ωστόσο η άσκηση μιας ισορροπημένης πολιτικής ήταν ένα δύσκολο καθήκον.
Την ίδια στιγμή, η κοινή γνώμη ήταν διχασμένη. Μέχρι και το 2012 η προοπτική ένταξης στις δυτικές δομές διακυβέρνησης δεν αποσπούσε την συναίνεση της πλειοψηφίας στις δημοσκοπήσεις[7].
Οι εξελίξεις επιταχύνθηκαν μετά το 2014 και την ανατροπή του φιλορώσου Προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς οπότε και στρατηγικός στόχος της Ουκρανίας έγινε η ένταξη στις ευρωατλαντικές δομές.
Ο πόλεμος επιτάχυνε-κατά πολλούς- τις εξελίξεις, ωστόσο φαίνεται πως μάλλον τις επιβράδυνε κιόλας. Ναι μεν πλήθυναν οι διακηρύξεις περί εισόδου «εδώ και τώρα» της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, από την άλλη η ίδια η φύση του πολέμου φαίνεται πως ένα τέτοιο ενδεχόμενο το καθυστερεί. Ωστόσο υπάρχουν και μία άλλη σειρά από ζητήματα που αφορούν τον σεβασμό στις αρχές και τις αξίες της Συμμαχίας που καθιστούν την υποψηφιότητα ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ προβληματική. Αρχικά τον Μάιο του 2022, απαγορεύτηκαν 11 (!) κόμματα που κατά τον Πρόεδρο Ζελένσκι είχαν «δεσμούς με την Ρωσία». Το μεγαλύτερο κόμμα εξ αυτών διέθετε 44 έδρες στην Ράντα και ο ιδρυτής του είχε προσωπικές σχέσεις με τον Πούτιν[8]. Κατόπιν τον Ιούλιο κατήργησε πλήρως την ελευθεροτυπία ενσωματώνοντας όλους τους σταθμούς τηλεόρασης κάτω από την σκέπη της κρατικής ραδιοτηλεόρασης[9]. Μετά μάθαμε ότι δεν θα διεξαχθούν ούτε προεδρικές εκλογές εφόσον ο πόλεμος δεν θα έχει λήξει μέχρι τότε[10]. Τέλος, σε ό,τι αφορά το κράτος δικαίου οι προκλήσεις είναι υπερβολικά πολλές για τους ευρωπαίους εταίρους, με το δικαστικό σύστημα να μοιάζει με «πεδίο μάχης» και την χώρα να μην έχει προχωρήσει ακόμη στην εφαρμογή μεταρρυθμίσεων για τον εκσυγχρονισμό της δικαιοσύνης[11].
Οι Συσχετισμοί εντός του ΝΑΤΟ
Η Συμμαχία είναι διχασμένη αναφορικά με την προοπτική ένταξης της Ουκρανίας. Η Ουγγαρία ρητά και ξεκάθαρα ζητά να μην μπει καν στην συζήτηση η θεματική αυτή. Η υπόλοιπη Ανατολική Ευρώπη ζητά μετ’ επιτάσεως την ένταξη στο ΝΑΤΟ, ενώ χώρες σαν την Γερμανία, την Γαλλία, το Λουξεμβούργο ακόμη και τις ΗΠΑ, προειδοποιούν για την πιθανότητα όξυνσης του πολέμου στα ανατολικά-αν τελικά κάτι τέτοιο πραγματωθεί[12]. Από τις ΗΠΑ τίθεται στο προσκήνιο η αναγκαιότητα λήξης του πολέμου πρώτα, πριν γίνει δεκτή η υποψηφιότητα της Ουκρανίας. Για να δείξει ωστόσο πόσο πρόθυμη είναι η αμερικανική κυβέρνηση, ο Πρόεδρος Μπάιντεν συμφώνησε να αρθεί η υποχρέωση εκτέλεσης του Σχεδίου Δράσης που ακολουθούν όλα τα κράτη που αιτούνται της εισόδου στο ΝΑΤΟ[13]. Τέτοιο σχέδιο απαιτεί, μια σειρά δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων και μιας κάποιας φιλελευθεροποίησης του υποψήφιου κράτους, προκειμένου να γίνει δεκτό στο ΝΑΤΟ. Η άρση μιας τέτοιας υποχρέωσης, θα μπορούσε ενδεχομένως να επιταχύνει κατά πολύ την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.
Το γεγονός όμως παραμένει: αν σε ένα μη μέλος του ΝΑΤΟ, όπως η Ουκρανία, έχουν δοθεί 128 δις $ για την αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας, πόσα θα έπρεπε να δώσουν οι σύμμαχοι σε ένα κανονικό μέλος; Επιπλέον μια συμμαχία με πάνω από 30 κράτη-μέλη είναι βιώσιμη; Ειδικά όταν σχεδιάζεται γοργά, ένα «παγκόσμιο» ΝΑΤΟ το οποίο θα αντιμετωπίζει καλύτερα-σύμφωνα με τους εμπνευστές του- τις παγκόσμιες προκλήσεις[14]. Ακόμη και αν προχωρήσουν τα πράγματα σύμφωνα με τις επιδιώξεις της πλειοψηφίας των κρατών-μελών της Συμμαχίας, ποιος εγγυάται ότι η Συμμαχία θα είναι λειτουργική και δεν θα βρίσκεται κάθε φορά έστω και ένα μέλος (όπως η Ουγγαρία ή η Τουρκία ή ακόμα και η ίδια η Ουκρανία αν ενταχθεί μελλοντικά) που να θέτει επιφυλάξεις, ενστάσεις, βέτο σε κρίσιμες αποφάσεις ή που να έχει παράλογες απαιτήσεις;
Πριν ή Μετά τον Πόλεμο η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ;
Το ερώτημα είναι μάλλον παραπλανητικό. Αν μπει η Ουκρανία τώρα, τότε θα οξύνει την εξέλιξη του πολέμου κατά πολύ. Αν μπει μετά το τέλος του πολέμου, τότε πώς θα μοιάζει στα μάτια της Ρωσίας;
Στην πραγματικότητα αυτή η παραφιλολογία είναι ένας βολικός ελιγμός για μια σειρά κράτη-μέλη που δυσφορούν με την αγγλοσαξωνική πίεση στην Ευρώπη. Η αναβολή της συζήτησης για την ένταξη στο ΝΑΤΟ βολεύει χώρες όπως η Γαλλία ή η Γερμανία, ακριβώς επειδή δεν έχουν κάποια βιώσιμη στρατηγική για το μέλλον.
Επίλογος
Συμπερασματικά το πιθανότερο σενάριο είναι η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους να μην αποφασίσει μία fast track διαδικασία για την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Στην Ουκρανία θα δοθεί στην καλύτερη των περιπτώσεων ένας οδικός χάρτης και ένα χρονοδιάγραμμα για την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ μετά το τέλος του πολέμου. Η αλήθεια ωστόσο είναι ότι αρκετά κράτη-μέλη διατηρούν τις επιφυλάξεις τους για το κατά πόσο μία καθημαγμένη Ουκρανία με κατεστραμμένες υποδομές και ένα πολιτικό σύστημα που απέχει από το να είναι συμβατό με τα φιλελεύθερα Δυτικά πρότυπα θα αποτελούσε μία καλή επιλογή για ένταξη στη Συμμαχία ακόμα και μετά το τέλος του πολέμου.
Υποσημειώσεις
[2] What Will Happen at NATO’s Summit in Vilnius? (csis.org)
[3] https://web.archive.org/web/20070411113805/http://www.nato.int/issues/nato-ukraine/topic.html#evolution
[4] http://www.e-ir.info/2010/11/30/ukraine%E2%80%99s-neutrality-a-myth-or-reality/
[5] http://www.mil.gov.ua/index.php?lang=en&part=peacekeeping&sub=iraq
[6] Би-би-си | Главная | Украина передумала идти в НАТО и Евросоюз (bbc.co.uk)
[7] Solomon, Center for Strategic and International Studies, p. 121– Μέχρι και το 1997, μόλις το 37% ήταν υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ, με το 34% να είναι αναποφάσιστο και το 28% κατά. Τα νούμερα αυτά δεν άλλαζαν ούτε μια 15ετία αργότερα. Άλλαξαν αποφασιστικά όταν στην εξουσία βρίσκονταν ο Πρόεδρος Ποροσένκο https://www.reuters.com/article/us-ukraine-nato-idUSKBN19V12V οπότε και το 70% σχεδόν των ερωτηθέντων ήταν υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ.
[8]Zelenskiy Signs Law Banning Pro-Russian Political Parties In Ukraine (rferl.org)
[9] Zelenskyy has consolidated Ukraine’s TV outlets and dissolved rival political parties : NPR
[10] No presidential election in Ukraine till war ends: Zelensky | Mint #AskBetterQuestions (livemint.com).
[11] Ukraine’s rule-of-law battlefield – POLITICO
[12] NATO divided on Ukrainian membership as Zelenskyy renews call | Russia-Ukraine war News | Al Jazeera
[13] Biden ‘open’ to plan that eases Ukraine’s path to NATO membership – POLITICO
[14] 2006sept_oct.pdf (brookings.edu) Ο Ivo Daalder ήταν Μόνιμος Αντιπρόσωπος των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, από το 2009 έως το 2013. Υποψήφια μέλη ενός παγκόσμιου ΝΑΤΟ, είναι η Νέα Ζηλανδία, η Αυστραλία και η Ιαπωνία. Πρόσφατα μάλιστα έγιναν βήματα προς την ένταξη της Κολομβίας στη Συμμαχία, εξέλιξη που μάλλον προσωρινά έχει παγώσει.
