Το Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων-ΚΕΔΙΣΑ διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία διαδικτυακή εκδήλωση (webinar) με θέμα: «Οι προοπτικές επίλυσης του Κυπριακού την επαύριο των εκλογών σε Ελλάδα και Τουρκία» την Δευτέρα 18 Σεπτεμβρίου 2023.
Ομιλητές ήταν: ο Δρ. Νικόλαος Βασιλειάδης (Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας), ο Δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας (Καθηγητής Γεωπολιτικής και Σύγχρονων Στρατιωτικών Τεχνολογιών στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων) και ο Δρ. Διονύσιος Τσιριγώτης (Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς). Συντονιστής ήταν ο Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος (Αντιπρόεδρος Δ.Σ. & Δ/ντης Ερευνών ΚΕΔΙΣΑ- Γενικός Γραμματέας του Ελληνικού Τμήματος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων).
Ο Ιδρυτής & Πρόεδρος Δ.Σ. του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Ανδρέας Γ. Μπανούτσος στη σύντομη εισαγωγική του ομιλία ανέφερε ότι το ΚΕΔΙΣΑ έχει πλέον καθιερώσει τα τελευταία χρόνια να διοργανώνει μία εκδήλωση για το Κυπριακό κατά την περίοδο που συμπίπτει με την διεξαγωγή της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην ανάδειξη ενός μείζονος εθνικού θέματος. Επισήμανε ότι η διαδικτυακή αυτή εκδήλωση στην παρούσα συγκυρία έχει πρόσθετο ενδιαφέρον λόγω της διπλωματικής κινητικότητας που παρατηρείται μετά την επανεκλογή των κυβερνήσεων του Κυριάκου Μητσοτάκη και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και την επικείμενη συνάντηση (20/09/2023) των δύο ηγετών στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.
Οι προοπτικές επίλυσης του Κυπριακού στο σύγχρονο ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ Δύσης και Ανατολής δεν είναι μία εύκολη υπόθεση. Η Ελλάδα όμως θα πρέπει να επιμείνει στη συνέχιση των προσπαθειών για μία δίκαιη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού και να ανατρέψει την ιστορική αδικία της στρατιωτικής κατοχής της Βόρειας Κύπρου από την Τουρκία. Η Ελλάδα θα πρέπει να καταστήσει σαφές σε φίλους και εχθρούς ότι μονόδρομος για την επίλυση του Κυπριακού είναι: α) ο τερματισμός της Τουρκικής στρατιωτικής κατοχής καθώς και η απόσυρση των Βρετανικών στρατιωτικών βάσεων που αποτελούν κατάλοιπο της εποχής της αποικιοκρατίας β) να δεχθεί μόνο την παραμονή των ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ και της ΕΛΔΥΚ, γ) να ζητήσει την κατάργηση του αναχρονιστικού καθεστώτος των εγγυήσεων που δεν είναι συμβατές με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, δ) να απορρίψει τη λύση των δύο κρατών που προωθεί εσχάτως η Άγκυρα απαιτώντας μία λύση που θα εδράζεται στις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας Δρ. Νικόλαος Βασιλειάδης ο οποίος ανέφερε αρχικά ότι η Κύπρος βρίσκεται στο πιο νευραλγικό σημείο της Ανατολικής Μεσογείου και αυτό προκαθόρισε και την μοίρα της. Έκανε αναδρομή στο Κυπριακό πρόβλημα και τόνισε ότι έχουν υπάρξει αρκετές χαμένες ευκαιρίες επίλυσης του Κυπριακού. Αναφέρθηκε στο ενωτικό δημοψήφισμα του 1950 και στον αγώνα της ΕΟΚΑ, ο οποίος συγκλόνισε συθέμελα τη Βρετανική Αυτοκρατορία. Ανέλυσε τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου 1959, οι οποίες ήταν μη εφαρμόσιμες και δημιουργούσαν πολλά λειτουργικά προβλήματα. Οι συμφωνίες αυτές ήταν θνησιγενείς και έδιναν δικαίωμα στις εγγυήτριες δυνάμεις μονομερούς επέμβασης για την τήρηση της νομιμότητας. Τόνισε ότι η Τουρκία έκανε εισβολή το 1974 υπό το μανδύα της νόμιμης επέμβασης εγγυήτριας δύναμης σύμφωνα με τις Συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου. Ανέφερε επίσης ότι η αποχώρηση Ελλάδας από ΝΑΤΟ μετά την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο ήταν σφάλμα καθώς έτσι πήρε τον έλεγχο του FIR Αθηνών η Τουρκία. Αναφέρθηκε στα διαδοχικά σχεδία επίλυσης του Κυπριακού από το 1915 και είπε ότι η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία δεν θα ήταν λειτουργική λύση και γι’ αυτό το Σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε το 2004 από τον Κυπριακό λαό.
Ο Δρ. Βασιλειάδης επισήμανε ότι η Τουρκία έχει ως γεωστρατηγικό στόχο την τουρκοποίηση της Κύπρου και επιδιώκει λύση δυο κρατών στην Κύπρο. Επίσης, θέλει να εμποδίσει την κατασκευή του αγωγού East Med εκτός αν περνάει από το έδαφος της. Ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης βγήκε με πατριωτική ατζέντα αλλά τώρα προσχωρεί και αυτός στην λύση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας ακυρώνοντας τα κεκτημένα και εξυπηρετώντας τις επιδιώξεις της Τουρκίας. Από το 2019, η κυβέρνηση Μητσοτάκη άλλαξε την στρατηγική του πρώην Υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά περί αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων από την Κύπρο και την κατάργηση του αναχρονιστικού καθεστώτος των εγγυήσεων. Επίσης η Ελληνική κυβέρνηση ζήτησε αλλαγή ενεργειακής στρατηγικής λέγοντας στον Πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη να μην κάνει εξορύξεις υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατά την άποψη του, το Κυπριακό θα λυθεί μόνο με ενίσχυση της αποτρεπτικής ισχύος της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας.
Ο Καθηγητής Γεωπολιτικής και Σύγχρονων Στρατιωτικών Τεχνολογιών στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Δρ. Γρίβας ξεκίνησε την εισήγηση του αναφέροντας ότι η αποτρεπτική ισχύς της Ελλάδας δεν ενισχύεται παρά τα νέα οπλικά συστήματα που αγοράζουμε καθώς έχουμε μια αμυντική νοοτροπία της δεκαετίας του 1980. Η Ελλάδα και η Τουρκία αντιλαμβάνονται διαφορετικά το σημερινό διεθνές σύστημα. Η Τουρκία έχει αυτοκρατορικές φιλοδοξίες ενώ η Ελλάδα έχει αποφασίσει να εξαλείψει τον εαυτό της για να ανταμειφθεί από τη Δύση επειδή ρυμούλκησε την Τουρκία στην δυτική σφαίρα επιρροής. Ο συμβιβασμός με την Τουρκία δεν πρέπει να γίνει. Δυνάμεις όπως η Κίνα και η Ρωσία θα ισχυριστούν ότι αφού υπάρχουν ειδικές ζώνες που ξεφεύγουν από το Διεθνές Δίκαιο, θα εφαρμόσουμε και εμείς το ίδιο δόγμα στη Νότια Σινική Θάλασσα και στον Αρκτικό Ωκεανό. Αν εμείς συναινέσουμε να συζητήσουμε κάτι τέτοιο για το Αιγαίο θα παραβούμε το Διεθνές Δίκαιο με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι πρέπει να εξομαλύνουν τις σχέσεις ΝΑΤΟ και Τουρκίας για να μην γίνει ένα νέο Ιράν. Αυτό όμως δεν είναι εφικτό καθώς έχει αλλάξει το παγκόσμιο σύστημα και έχουμε περάσει σε έναν πολυπολικό κόσμο πλέον. Σήμερα έχουμε μια πολύ μεγαλύτερη γεωπολιτική σκακιέρα με μεγαλύτερες δυνάμεις που δεν έχουν τίποτα κοινό μεταξύ τους. Υπάρχει αναβίωση του ρόλου των αυτοκρατοριών σε Κίνα και Ινδία. Στην Ινδία μάλιστα αναπτύσσεται το δεύτερο κύμα του Ινδικού εθνικισμού ο οποίος θα αποκαθάρει την Ινδία από τα Ευρωπαϊκά αποικιοκρατικά κατάλοιπα. Η Τουρκία επιδιώκει και αυτή να γίνει αυτοκρατορία και να καταφέρει να κυριαρχήσει στην Κυπριακή ΑΟΖ και να κάνει την Ελλάδα άτυπο προτεκτοράτο της. Αυτό θα συμβεί μόνο όταν δεχτούμε να συζητήσουμε με την Τουρκία για το Αιγαίο έξω από το πλαίσιο του διεθνούς δικαίου κάτι πολύ επικίνδυνο διότι όταν δίνουμε ένα κομμάτι της χώρας μας θα καταστρέψουμε το κράτος μας και δεν θα αποτελούμε κανονική χώρα αλλά ένα χώρο. Εξάλλου, η Τουρκία δεν θα σταματήσει εδώ. Έχει μεγάλες φιλοδοξίες ανάπτυξης ισχύος και θέλει και τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσόγειου. Η ισχυρή οικονομία της θα μετατραπεί σε στρατιωτική ισχύ. Οπότε θα έχουμε στο μέλλον μια Τουρκία που θα έχει πανίσχυρη οικονομία και πολεμική βιομηχανία ενώ εμείς θα αγοράζουμε πανάκριβα εξοπλιστικά συστήματα από τη Δύση. Σταδιακά, η Δύση θα καταλάβει ότι η Τουρκία αποτελεί μέρος του προβλήματος και ότι η Ελλάδα πρέπει να λειτουργεί ως κόφτης για την Δύση. Η Ελλάδα ναι μεν ανήκει στη Δυτική γεωπολιτική αρχιτεκτονική άλλα θα πρέπει να αποκτήσει μία εθνοκεντρική προσέγγιση και χωρίς εξαρτήσεις με παράλληλη επένδυση στην ισχύ του παραγωγού και όχι του αγοραστή οπλικών συστημάτων. Παράλληλα πρέπει να κάνει και τις κατάλληλες συμμαχίες στην ευρύτερη περιοχή.
Ο Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς Δρ. Διονύσιος Τσιριγώτης τόνισε ότι δεν υπάρχει προοπτική επίλυσης του Κυπριακού η οποία θα εξυπηρετεί τα εθνικά συμφέροντα Ελλάδας και Κύπρου. Το Κυπριακό ξεκινάει ουσιαστικά όταν πήγαμε στο Λονδίνο για διαπραγματεύσεις και αναγνωρίσαμε κυριαρχικά δικαιώματα στην Τουρκία από τα οποία είχε παραιτηθεί όταν η Βρετανία πήρε την Κύπρο από την Τουρκία. Η αυτοδιάθεση της Κύπρου ήταν λογικό αίτημα το 1950 όμως, λόγω της γεωστρατηγικής θέσης της Κύπρου, η Βρετανία δεν την άφηνε να αποχωρήσει από την αυτοκρατορία και γι’ αυτό έβαλε τους Τούρκους στο παιχνίδι με τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου το 1959. Το Κυπριακό Σύνταγμα που βασίστηκε σε αυτές τις συμφωνίες, δεν λειτούργησε και έτσι οδηγηθήκαμε σε διακοινοτικές ταραχές το 1963 και στην εισβολή του 1974 η οποία δεν προβλεπόταν από τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Οι συνθήκες προέβλεπαν διαβούλευση των τριών εγγυητριών δυνάμεων για την επίλυση των προβλημάτων στο νησί και δεν νομιμοποιούνται να ασκούν ένοπλη βία. Υπήρχε βέβαια μια εξαίρεση ότι αν δεν πετύχει η διαβούλευση μπορεί να επέμβει μονομερώς μια μόνο εγγυήτρια δύναμη. Αλλά και πάλι το 1974, η Τουρκία δεν προχώρησε σε καμία διαβούλευση αλλά εισέβαλε στην Κύπρο. Οι Αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ δεν εφαρμόστηκαν ποτέ και εμείς συζητάμε την λύση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας που εξισώνει τις δύο κοινότητες στην Κύπρο. Για να μπούμε σε διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, πρέπει πρώτα να τεθούν οι αρχές του Διεθνούς Δικαίου και του Ενωσιακού Κεκτημένου. Επίσης, πρέπει να φύγουν τα κατοχικά στρατεύματα. Ένα σοβαρό πρόβλημα είναι η εξαρτησιακή στρατηγική της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Από το 1974, η Κύπρος «κείται μακράν» λόγω του φόβου του πόλεμου με την Τουρκία. Στην δεκαετία του 1980, η Ελλάδα ήταν υπέρ της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Μετά περάσαμε την δεκαετία του 1990 στο δόγμα του ενιαίου αμυντικού χώρου και της εκτεταμένης αποτροπής, το οποίο όμως δεν εφαρμόστηκε ποτέ στην πράξη. Δυστυχώς σήμερα δεν έχουμε μια ενιαία στρατηγική στο Κυπριακό. Σήμερα αν δεχθούμε την λύση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, αυτό θα σημάνει την de jure διχοτόμηση της Κύπρου. Για να πετύχουμε μια καλύτερη προοπτική στο Κυπριακό πρέπει να κάνουμε νέες συμμαχίες. Η κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας χάριν μιας διζωνικής ομοσπονδίας δεν είναι εθνικά συμφέρουσα λύση.
Μετά το πέρας των εισηγήσεων, ακολούθησε συζήτηση με το κοινό. Σε ερώτηση του Ιδρυτή & Προέδρου Δ.Σ. του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Ανδρέα Γ. Μπανούτσου για το πώς μπορεί να αποφευχθεί η λύση των δύο κρατών στην Κύπρο που προωθεί η Τουρκία, ο Δρ. Βασιλειάδης τόνισε ότι όσο συνεχίζουμε στη γραμμή του κατευνασμού, τόσο θα προχωράμε προς μια τέτοια διχοτομική λύση. Ο Δρ. Γρίβας είπε ότι είναι απαράδεκτες οι εθνικές θέσεις της Ελλάδας. Μεγάλο μέρος του πολιτικού συστήματος βλέπει την Κύπρο ως βαρίδι ενώ είναι ένα τεράστιο γεωπολιτικό ατού της Ελλάδας. Μόνο μια ενίσχυση της αποτρεπτικής μας ισχύος θα φέρει την εθνικά επιθυμητή επίλυση του Κυπριακού. Δυστυχώς η σημερινή «εθνική» μας γραμμή είναι το «έκτρωμα» της διζωνικής ομοσπονδίας. Ο Δρ. Τσιριγώτης τόνισε ότι, στην ουσία, η Τουρκία επιδιώκει την διχοτόμηση της Κύπρου με λύση δύο κρατών. Δηλαδή, επιδιώκει να παγιώσει την παρούσα κατάσταση της κατοχής στη Μεγαλόνησο μετατρέποντας την de facto σε de jure διχοτόμηση.
Σε ερώτηση του κοινού γιατί δεν επιδιώχθηκε η ένωση μετά το ενωτικό δημοψήφισμα, ο Δρ. Βασιλειάδης είπε ότι το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης είναι ala carte. Δεν τηρούνται πάντα τα αιτήματα των εθνοτήτων για αυτοδιάθεση. Οι Βρετανοί δεν ήθελαν την ένωση γιατί θα ενισχυόταν η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας και μας οδήγησαν στις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Ο Δρ. Γρίβας είπε ότι η Βρετανία είχε δίκες της στρατηγικές επιδιώξεις στο Κυπριακό ανεξάρτητα από τις ΗΠΑ. Η Βρετανία ήθελε να κρατήσει τις βάσεις της στην Κύπρο και δεν είχε πρόθεση να επιτρέψει να γίνει η ένωση με την Ελλάδα. Ο Δρ. Τσιριγώτης ανέφερε ότι το γεγονός ότι το αίτημα ένωσης υπονόμευε το αίτημα αυτοδιάθεσης που ήταν εφικτό την εποχή εκείνη. Από το 1950 και μετά, η ένωση δεν υπήρχε ως προοπτική καθώς αυτή προσέκρουε στην Τουρκική αντίδραση.
